Czym jest insulinooporność, w jaki sposób ją wykryć i co się robi w przypadku insulinooporności?

Na czym polega insulinooporność?

Żeby zrozumieć insulinooporność, należy poznać mechanizm działania i rolę insuliny w metabolizmie glukozy. U zdrowej osoby po posiłku wzrost stężenia glukozy we krwi jest krótkotrwały i wówczas dochodzi do wydzielania hormonu - insuliny - z komórek beta- trzustki. Rolą insuliny jest - ogólnie rzecz ujmując - dostarczenie glukozy do komórek (lub udział w magazynowaniu w formie glikogenu) - tak, aby mogła być wykorzystywana do dalszych przemian metabolicznych. Dzieje się to przez połączenie insuliny z receptorami komórkowymi, które znajdują się na powierzchni błony komórkowej. Kolejnym etapem tego procesu jest aktywacja białek transportujących glukozę do komórek (Glucose Transporter – GLUT), które występują w 5 podtypach i są zlokalizowane w komórkach różnego typu. I tak, przykładowo, GLUT-1, niezależny od działania insuliny występuje w komórkach mózgowych, aby umożliwić transport glukozy, nawet gdy jej poziom we krwi jest niski, zaś GLUT-4 występuje w komórkach mięśni oraz tkanki tłuszczowej i jest zależny od insuliny. Pozwala to na gromadzenie zapasów energii w warunkach zwiększonego stężenia glukozy i mobilizacji rezerwuarów energii w warunkach jego obniżenia. Przyczyną insulinooporności na poziomie komórkowym jest zarówno ograniczone wiązanie insuliny z receptorami, jak również zmienione funkcjonowanie transportera glukozy (GLUT-4) [1].

Bezpośrednie przyczyny insulinooporności

Co to oznacza w praktyce? Oznacza to, że normalne stężenie insuliny nie wystarczy, aby przetransportować glukozę do komórek, dlatego organizm syntetyzuje i wydziela jej więcej. Gdy jednak glukoza nie dociera do komórek w odpowiednich ilościach, dochodzi do mobilizacji rezerw energetycznych organizmu, czego efektem są: podwyższone stężenie cholesterolu (a dokładniej frakcji LDL) oraz trójglicerydów. Warto sobie uświadomić, że insulinooporność nie jest jednostką chorobową, ale zmianą metabolizmu, która sprzyja powstawaniu wcześniej wymienionych schorzeń.

Objawy insulinooporności - jak ją rozpoznać?

Insulinooporność może rozwijać się przez długi czas niezauważona, jednak pewne zmiany metabolizmu makroskładników czy też zmieniony dostęp glukozy do komórek jako elementy insulinooporności mogą dawać bardzo niespecyficzne przejawy. Należą do nich między innymi:

• duże trudności w redukcji masy ciała, pomimo stosowania diety redukcyjnej i dbałości o aktywność fizyczną;
• napady wilczego głodu, w tym ogromny apetyt na słodycze;
• zmęczenie;
• rozdrażnienie;
• trudności w koncentracji;
• zmiany w miesiączkowaniu i płodności;
• senność po posiłku i trudności ze snem w nocy.

Brzmi znajomo? Owa niespecyficzność objawów przyczynia się do tego, że insulinooporność wykrywana jest późno, a im później wykryta, tym możliwość powstania schorzeń metabolizmu węglowodanów (cukrzycy typu 2) oraz innych schorzeń - takich jak nadciśnienie tętnicze czy miażdżyca - niebezpiecznie wzrasta. Aby wykryć insulinooporność, należy wykonać oznaczenie stężenia (a dokładniej obliczyć stosunek stężenia glukozy do insuliny, oznaczanych na czczo - jest to wskaźnik HOMA-IR - określany od angielskiej frazy homeostatic model assessment for insulin resistance). Niestety czas pandemii, w tym ograniczenie możliwości aktywności fizycznej oraz zmiany nawyków żywieniowych (jako efekt zmiany trybu życia) bardzo przyczyniły się do rozprzestrzenienia się tych symptomów [2].

Co możemy zrobić, aby wesprzeć metabolizm glukozy przy insulinooporności?

Przede wszystkim należy zadbać o to, aby stężenie glukozy we krwi wzrastało powoli, a nie gwałtownie. Jak tego dokonać? Tę podróż należy rozpocząć od dwóch pierwszych, jednak niezwykle ważnych kroków:

• żeby stężeniu cukru po posiłku wzrastało powoli, należy zadbać o sposób dostarczanych organizmowi węglowodanów. W tym celu bardzo ważne jest, aby jadać regularnie posiłki, najlepiej mniejsze, ale często. Taki zabieg zwyczajnie ułatwi naszemu organizmowi dystrybucję węglowodanów. Skoro nasz dostawca (insulina i inne mechanizmy związane z jej działaniem) ma trudności z dostarczaniem (glukozy), należy stopniowo mu ją przekazywać;
• kolejny ważny aspekt to jakość źródeł węglowodanów. I tutaj sytuacja wygląda podobnie. Należy zadbać o to, aby poziom glukozy we krwi wzrastał powoli, czym dajemy insulinie szanse na jej efektywniejsze dostarczanie do komórek. Dlatego warto wybierać takie produkty, które będą wolniej trawione i wchłaniane, czyli produkty o niskim indeksie glikemicznym. Należą do nich przykładowo: chleb na zakwasie (mąki pełnoziarniste), kasze gruboziarniste, rośliny strączkowe, warzywa i pewna pula owoców (np. truskawki, jagody, jabłka). Istotna jest tutaj też rola błonnika, który spowalnia wchłanianie węglowodanów i tym samym wspiera proces wolniejszego wzrostu stężenia glukozy po posiłku

Aktywność fizyczna i dieta w insulinooporności

Co jeszcze ma znaczenie dla komórek, aby lepiej wychwytywały glukozę?

• Jest to odpowiednia ilość w diecie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, które mają znaczenie prawidłowej sygnalizacji komórkowej, w tym prawidłowej ekspresji genów dla transporterów glukozy [3], zaś białko, jak wskazują wyniki długoterminowych badań, redukuje możliwość powstania schorzeń związanych z metabolizmem węglowodanów [4].
• Kolejnym ważnym aspektem diety jest różnorodność posiłków, co zapewnia odpowiednią podaż makro i mikroskładników, które również mają znaczenie także w przypadku insulinooporności. I tutaj nie sposób wspomnieć przykładowo o cynku, który ma znaczenie dla syntezy, wydzielania i magazynowania insuliny [5], czy witaminy B12, która redukuje uczucie znużenia i zmęczenia, często występujące przy insulinooporności, oraz wpływa na prawidłowy poziom homocysteiny.
• Choć może rzadziej wymieniane, ale istotne ze względu na swoje działanie są inozytole, a zwłaszcza jedna z izomerycznych form – mio-inozytol, którego źródłem są cytrusy, produkty pełnoziarniste, kiełki pszenicy, orzechy czy rośliny strączkowe. Dowiedziono, że mio-inozytol ma znaczenie dla sprawnego dostarczania glukozy do komórek, ale także korzystnie wpływa na ich wrażliwość na insulinę, czego efektem działania może być prawidłowa wartość wskaźnika HOMA-IR [6].
• Liczne doniesienia naukowe wskazują także na korzystny wpływ na ogólnie pojęty transport glukozy berberyny oraz imbiru. I tak w przypadku działania berberyny dowiedziono, że wpływa ona na aktywność transporterów glukozy do komórek, co przekłada się na prawidłowy poziom glukozy i insuliny na czczo, ale także prawidłowy poziomu trójglicerydów oraz cholesterolu [7,8]. Imbir, choć częściej kojarzony ze swoich właściwości przeciwwymiotnych, może także wpływać na transport glukozy do komórek, a wyniki badań nad właściwościami imbiru w aspekcie metabolizmu węglowodanów wskazują na wpływ na stężenie glukozy na czczo, odpowiednią wartość wskaźnika HOMA-IR a nawet prawidłowe stężenie cholesterolu i trójglicerydów [9].
• Choć cynamon czyściej jest kojarzony jako przyprawa, wpływa na utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi. Działanie licznych substancji zawartych w cynamonie było wielokrotni badane in-vivo i in-vitro. Ich wyniki wykazały, że ekstrakty z cynamonu wpływają korzystnie m. in. na funkcjonowanie receptorów insulinowych oraz proces syntetzy glikogenu, co jest istotne w przypadku insulinooporności. W przypadku badań z udziałem ludzi wykazano wpływ cynamonu na uwrażliwienie komórek na insulinę [10].
• Istotny jest także stężenie witaminy D (i nie tylko w insulinooporności), choćby ze względu na wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego. Zapewnienie prawidłowej podaży witaminy D z dietą to wyzwanie wyjątkowo trudne, dlatego warto zadbać o jej syntezę skórną wtedy, gdy to możliwe (oraz suplementację, gdy jest to niemożliwe).

Skoro mowa o promieniach słonecznych i skórze, nie sposób nie wspomnieć o roli aktywności fizycznej w insulinooporności. Otóż aktywność fizyczna działa korzystnie na uwrażliwienie komórek na działanie insuliny. Podczas pracy mięśni dochodzi do spalania zapasów glukozy, co wpływa na poziom cukru we krwi i wydzielanie insuliny. Dodatkowo aktywność fizyczna pozwala zredukować tkankę tłuszczową, co ma znaczenie dla uwrażliwienia komórek na insulinę. Warto wiedzieć, że najlepiej sprawdzą się aktywności aerobowe, czyli takie jak spacery lub pływanie.

1. Wilcox, G. Insulin and Insulin Resistance. Clinical Biochemist Reviews 26, 19 (2005)
2. Martinez-Ferran, M., de la Guía-Galipienso, F., Sanchis-Gomar, F. & Pareja-Galeano, H. Metabolic Impacts of Confinement during the COVID-19 Pandemic Due to Modified Diet and Physical Activity Habits. Nutrients 2020, Vol. 12, Page 1549 12, 1549 (2020)
3. Delarue, J., LeFoll, C., Corporeau, C. & Lucas, D. n-3 long chain polyunsaturated fatty acids: a nutritional tool to prevent insulin resistance associated to type 2 diabetes and obesity? Reproduction Nutrition Development 44, 289–299 (2004)
4. Gołąbek, K. D. & Regulska-Ilow, B. Dietary support in insulin resistance: An overview of current scientific reports. Adv Clin Exp Med 28, (2019)
5. Chausmer, A. B. Zinc, insulin and diabetes. J Am Coll Nutr 17, 109–115 (1998)
6. Giordano, D. et al. Effects of myo-inositol supplementation in postmenopausal women with metabolic syndrome: a perspective, randomized, placebo-controlled study. Menopause 18, 102–104 (2011)
7. Dong, H., Wang, N., Zhao, L. & Lu, F. Berberine in the Treatment of Type 2 Diabetes Mellitus: A Systemic Review and Meta-Analysis. Evidence-based Complementary and Alternative Medicine : eCAM 2012, (2012)
8. Zhang, Y. et al. Treatment of type 2 diabetes and dyslipidemia with the natural plant alkaloid berberine. J Clin Endocrinol Metab 93, 2559–2565 (2008)
9. Wang, J., Ke, W., Bao, R., Hu, X. & Chen, F. Beneficial effects of ginger Zingiber officinale Roscoe on obesity and metabolic syndrome: a review. Ann N Y Acad Sci 1398, 83–98 (2017)
10. Mollazadeh H, Hosseinzadeh H. Cinnamon effects on metabolic syndrome: a review based on its mechanisms. Iran J Basic Med Sci. 2016 Dec;19(12):1258-1270