Emolienty - co warto o nich wiedzieć?

Jak wiadomo skóra pełni bardzo ważną funkcję w naszym organizmie. Stanowi element odpowiedzi immunologicznej oraz chroni nasz organizm przed działaniem różnych czynników środowiskowych (szczególnie tych szkodliwych). Uszkodzenie skóry a w szczególności nieprawidłowe funkcjonowanie zewnętrznej warstwy naskórka sprzyja nadmiernej utracie wody a tym samym prowadzi do suchości skóry i nadmiernemu narażeniu organizmu na czynniki środowiskowe. Dlatego też tak ważne jest utrzymanie skóry w prawidłowej kondycji. 

Skóra – budowa i funkcja

Skóra zbudowana jest z kilku warstw: naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej. Ważnym elementem skóry jest wierzchnia warstwa naskórka zwana warstwą rogową. Zbudowana jest ona z komórek – zwanych korneocytami, pomiędzy którymi znajduje się macierz lipidowa. Macierz ta składa się między innymi z: ceramidów, kwasów tłuszczowych i estrów cholesterolu. Oprócz tego w skład macierzy wchodzi naturalny czynnik nawilżający, który odpowiada za prawidłowe nawilżenie skóry. Macierz lipidowa oprócz nawilżenia skóry odpowiada także za jej natłuszczenie.

Niestety czasem dochodzi do zaburzeń funkcji bariery naskórkowej i wówczas macierz nie jest w stanie w odpowiedni sposób zadbać o natłuszczenie i nawilżenie skóry. Wtedy skóra staje się sucha, podrażniona, mniej elastyczna i bardziej podatna na uszkodzenia. Aby macierz odzyskała swoje funkcje należy wspomóc ją emolientami. 

Emolienty – co to właściwie jest?

Nazwa emolient pochodzi z języka łacińskiego i oznacza zmiękczać. I to bardzo dokładnie odzwierciedla rolę oraz funkcję emolientów. Bowiem, emolienty dzięki swoim właściwościom zmiękczają skórę, przywracają i utrzymują prawidłowe jej nawilżenie, natłuszczenie i elastyczność.

Termin „emolient” funkcjonuje już od wielu lat w kosmetologii i dermatologii. Kiedyś termin ten odnosił się tylko i wyłącznie do substancji, która wykazywała właściwości natłuszczające, zmiękczające, wygładzające i nawilżające. 

Obecnie terminu emolient używa się coraz częściej w celu nazwania gotowego typu produktu. Ale jest to pewna nieścisłość, bowiem kosmetyk określany takim terminem oprócz emolientów, czyli typowych związków lipofilnych zawiera w swoim składzie inne związki (humekanty) o innych właściwościach. I dzięki temu produkt taki wywiera wielokierunkowe działanie na skórę poprzez:

• zapobieganie utracie wody,
• uzupełnianie składników macierzy lipidowej,
• zatrzymywanie wody w naskórku,
• działanie przeciwzapalne,
• działanie przeciwświądowe.

Dlatego też używając terminu emolient należy zastanowić się do czego termin ten się odnosi się i do czego ma się odnosić. Używanie go zarówno do substancji jak i do produktu jest możliwe i nie jest błędem, choć, należy mieć świadomość występujących różnic.   

Zastosowanie emolientów

Emolienty w ostatnich latach zyskały bardzo dużą popularność szczególnie w pielęgnacji, profilaktyce i leczeniu skóry problemowej, szczególnie skóry z tendencją do atopowego zapalenia skóry, łuszczycy, rybiej łuski, wyprysku alergicznego, wyprysku kontaktowego czy innych dermatoz. Właściwie dobrany produkt zawierający w swoim składzie emolienty, właściwie dba o skórę, poprawia jej stan oraz kondycję, ogranicza konieczność stosowania leków zawierających glikokortykosteroidy i inhibitory kalcyneuryny, wydłuża okresy remisji i zapobiega nawrotom choroby. Obecnie uważa się, że emolienty należy stosować w przypadku określonych problemów dermatologicznych. Jeżeli natomiast skóra jest zdrowa, nie występują problemy z jej elastycznością, nawilżeniem i natłuszczeniem to nie ma potrzeby stosowania profilaktycznego emolientów. 

Jakimi substancjami są emolienty?

Substancje zaliczane do grupy emolientów można podzielić w zależności od różnych kryteriów. I tak emolienty w zależności od właściwości i profilu działania dzieli się na:

• emolienty natłuszczające – estry, triglicerydy, alkohole tłuszczowe, kwasy tłuszczowe,
• emolienty wygładzające,
• emolienty blokujące – stanowiące barierę dla utraty wody ze skóry – wazelina, olej parafinowy,
• emolienty wiążące wodę – kwas hialuronowy, mocznik, glicerol.

Oprócz tego emolienty można podzielić w zależności od konsekwencji klinicznych:

• emolienty obojętne – które pełnią funkcję ochronną,
• emolienty o właściwościach intensywnie nawilżających (mocznik, mleczan sodu, cukry proste, aminokwasy, alkohole wielowodorotlenowe),
• emolienty o właściwościach łagodzących (polidokanol, mocznik, wyciągi roślinne).

Emolienty można również podzielić w zależności od pochodzenia:

• pochodzenia naturalnego (oleje roślinne, trigliceryd kaprylowo-kaprynowy, woski i oleje odzwierzęce),
• pochodzenia syntetycznego (oleje mineralne – parafiny, syntetyczne estry kwasów tłuszczowych – mirystynian izopropylu, mirystynian mirycylu, palmitynian izopropylu).

Przykłady emolientów i ich właściwości

Ceramidy i cholesterol 

• to związki lipidowe,
• składniki macierzy międzykomórkowej,
• zapewniają elastyczność skóry,
• zmniejszają utratę wody.

Estry kwasów tłuszczowych (mirystynian izopropylu, mirystynian mirycylu, palmitynian izopropylu)

• natłuszczają skórę,
• zmiękczają naskórek,
• umożliwiają wymianę tlenową i wodną,
• nie powodują uczucia lepkości.

Oleje roślinne (olej ze słodkich migdałów, olej ze słonecznika, olej wiesiołkowy, olej z pestek winogron itp.)

• wykazują właściwości pielęgnacyjne,
• zawierają nienasycone kwasy tłuszczowe,
• wpływają na odbudowę naskórka.

Woski i oleje odzwierzęce (lanolina)

• reguluje gospodarkę wodną skóry,
• zmiękcza naskórek,
• nawilża,
• odbudowuje barierę naskórkową.

Oleje mineralne (wazelina, olej parafinowy, wosk i in.)

• zatrzymują wodę w skórze – czyli działają okluzyjnie
• działają ponadto zmiękczająco, natłuszczająco i nawilżająco

Gotowe produkty z emolientami

Produkty określane mianem emolientów występują na rynku w różnych postaciach. Mogą to być między innymi: emulsje do mycia - ich przykłady znajdziesz TU: https://www.apteka-melissa.pl/kategoria/kapiel,262.html, mydła, olejki do kąpieli a także balsamy, lotiony, żele i kremy. Takie produkty mogą być dwojakiego rodzaju:

• emulsje olej w wodzie – gdzie składniki emoliencyjne stanowią do 30% składu produktu
• emulsje woda w oleju – gdzie składniki emoliencyjne stanowią nawet ponad 50% składu.

Różnice w składzie takich kosmetyków sprawiają, że nierzadko pacjent ma problem z wyborem takiego produktu. Wybierając któryś z takich produktów, decydując się na jego zakup i stosowanie należy zwrócić uwagę przede wszystkim na skład produktu. Skład ten powinien być odpowiednio dobrany pod kątem problemów i potrzeb skóry. W przypadku problemów lub wątpliwości związanych z wyborem kosmetyku warto zwrócić się o pomoc do farmaceuty, który dokładnie przeanalizuje potrzeby pacjenta i zaproponuje produkt dobrany pod indywidualne potrzeby skóry. 

Podsumowując – emolienty to substancje lub produkty, które poprzez swoje właściwości, utrzymują, wzmacniają lub poprawiają prawidłowe funkcje bariery naskórkowej poprzez wygładzanie, nawilżanie i natłuszczanie. Prawidłowo dobrany emolient pod potrzeby skóry jest w stanie poprawić wygląd oraz kondycje skóry a dodatkowo zmniejszyć nieprzyjemne objawy związane z występowaniem różnych problemów skórnych.  

Literatura:

1. Kamińska E., Rola emolientów w Atopowym Zapaleniu Skóry u dzieci., Developmental Period Medicine, 2018, XXII, 4.

2. Nankervis H. i in., Scoping systematic review of treatments for eczema. Programme Grants Appl Res., 2016, 4,7,1-528.

3. Olszański R., Pilarski B., Emolienty – klasyfikacja oraz konsekwencje kliniczne, Dermatologia.

4. Szepietowski J. i in., Emolienty w leczeniu schorzeń dermatologicznych, stanowisko grupy ekspertów, Dermatologia Kliniczna, 2011, 13,4, 209-213.

Przeczytaj także: 
Ochrona i pielęgnacja skóry suchej i podrażnionej,   Jak dbać o suchą skórę,   Emolienty - sposób na suchą i podrażnioną skórę,   Codzienna pielęgnacja bardzo suchej skóry,   Skóra atopowa i jej pielęgnacja,   Atopowe zapalenie skóry,   Codzienne zastosowanie kremu do cery atopowej,   Skóra atopowa u niemowląt i dzieci