Jak rozpoznać czerniaka? Poznaj objawy choroby, przyczyny i czynniki ryzyka czerniaka

Od czego zależy występowanie czerniaka?

Czynniki ryzyka Tak jak już wcześniej zostało to wspomniane, czerniak jest złośliwym nowotworem skóry, stanowiącym w tej grupę (tj. złośliwych nowotworów skóry) od 5-7%. Liczby te mogą wydawać się niewielkie, natomiast obserwuje się równolegle wzrost zapadalności na tę chorobę - czerniak po prostu diagnozowany jest coraz częściej. Przyczyny czerniaka nie zostały niestety do końca poznane ani jednoznacznie określone. Obecnie podstawą do rozwoju choroby jest sprzężenie oddziaływania negatywnych czynników środowiskowych z podatnością genetyczną organizmu i indywidualnymi uwarunkowaniami skóry. Dochodzi wówczas do mutacji w obrębie komórek barwnikowych, z których z kolei wyodrębniają się komórki rakowe. Na podstawie statystyki zachorowalności, udało się wyodrębnić czynniki ryzyka czerniaka. Wśród tych, które mogą spowodować nowotwory skóry (zalicza się do nich nie tylko czerniak złośliwy), wyróżnia się:

• czynniki genetyczne (z tego względu pacjenci, u których w rodzinie diagnozowano komórki czerniaka - a zwłaszcza krewni I stopnia - powinni pozostawać pod stałą kontrolą dermatologiczną); 
• poparzenia słoneczne skóry w dzieciństwie; 
• krótka, ale jednocześnie intensywna i regularna ekspozycja niechronionej skóry na promieniowanie słoneczne; 
• liczne zmiany melanocytowych na ciele (mimo, iż czerniak w większości przypadków rozwija się w obrębie obszaru nagiej skóry, to tendencja do powstawania zmian melanocytowych zwiększa ryzyko zapadnięcia na ten nowotwór); 
• częsta ekspozycja na inne źródła promieniowania UV niż naturalne słońce (chodzi tu przede wszystkim o ekspozycję na światło UV w solariach) znacząco zwiększa ryzyko czerniaka; 
• osoby o jasnej karnacji skóry połączonej z jasnymi oczami i włosami są bardziej narażone na nowotwory skóry; 
• wiek - czerniak najczęściej pojawia się u pacjentów w wieku średnim i później; 
• historia onkologiczna - czerniak występuje częściej u osób, u których czerniaki skóry były diagnozowane już wcześniej.

Czynniki ryzyka czerniaka to także ekspozycja na promieniowanie jonizujące, występowanie skóry pergaminowej (schorzenia dziedziczonego autosomalnie), a także przyjmowanie leków immunosupresyjnych i stan po przeszczepach narządów. Dodatkowo lekarze i naukowcy wiążą przyczyny czerniaka z wysokim statusem materialnym, pozwalającym pacjentom na spędzanie dużej ilości czasu w szerokościach geograficznych z niebezpiecznym poziomem nasłonecznienia.

Jak wygląda czerniak skóry i jakie daje objawy?

Objawy czerniaka można dzielić w zależności od typu nowotworu (czerniak szerzący się powierzchownie, czerniak guzkowy, z plamy soczewicowatej, podpaznokciowo-kończynowy, czerniak delmoplastyczny, wywodzący się ze znamienia błękitnego, wywodzący się z olbrzymiego znamienia wrodzonego, czerniak znamieniopodobny), natomiast warto wyróżnić kilka cech, które zdecydowanie powinny skłonić nas do zainteresowania się znamieniem i pokazania go lekarzowi. Wśród nich wyróżnia się kryteria diagnostyczne opisane systemem ABCD(E), obejmującym:

• A (od angielskiego asymmetry) - asymetrię zmiany, a więc jej nieregularny wygląd i granice;
• B (od angielskiego borders) - rozmycie, postrzępienie, nieregularność grania miany barwnikowej względem zdrowej skóry; 
• C (od angielskiego color) - niepokojące rozłożenie koloru znamienia (często przy czerniaku kolor najciemniejszy skupia się w jednym punkcie - reszta znamienia pozostaje jasnobrązowa); 
• D (od angielskiego diameter) - chodzi tu o średnicę zmiany, której obszar średnicy powyżej 5 milimetrów uznaje się za niepokojący;
• E - (od angielskiego elevate) - wyniesienie ponad poziom skóry; uwypuklenie zmiany.

Objawy czerniaka obejmują również pojawienie się znamienia barwnikowego na gołej, niezmienionej wcześniej skórze (tak, jak zostało wspomniane już wcześniej), a także owrzodzenie zmiany i krwawienie z niej. Wszystkie wymienione powyżej objawy czerniaka (zwłaszcza, jeśli występują łącznie) powinny być bezwzględnie skonsultowane z lekarzem).

Warto tutaj dodać, że znacząca większość znamion barwnikowych o regularnym kształcie i jednolitym kolorze to zazwyczaj zmiany łagodne, które nie będą wymagały agresywnego leczenia. Niemniej, każdy niepokojący „pieprzyk” powinien zostać poddany badaniu dermatoskopowemu.

Diagnostyka czerniaka - jak rozpoznaje się komórki nowotworowe?

Diagnostyka czerniaka nie wymaga skomplikowanych badań, a ścieżka rozpoznania jest standardowa i dość krótka. Jeśli pacjent zgłosi się do dermatologa z podejrzanym znamieniem, wówczas bada on skórę specjalnym przyrządem - dsermatoskopem, Badanie nie jest bolesne i polega na przyłożeniu narzędzia do skóry, dzięki czemu lekarz może w w powiększeniu obejrzeć nawet najmniejsze elementy zmiany. Elementem uzupełniającym diagnostykę czerniaka na tak wczesnym etapie jest szczegółowy wywiad przeprowadzony z pacjentem, dotyczący ekspozycji na czynniki środowiskowe czy genetyczne, zwiększające ryzyko powstania złośliwego nowotworu skóry.

W przypadku, w którym lekarz uzna, że diagnostyka czerniaka wymaga dalszych działań, następuje pobranie „pieprzyka”. W tym celu wycina się fragment skóry ze znamieniem, wraz z niewielkim marginesem zdrowych tkanek (na ogół do 3 centymetrów). Preparat jest następnie przesyłany do badania mikroskopowego i innych badań, dzięki którym udaje się ustalić, czy „pieprzyk” faktycznie zawiera komórki nowotworowe, a jeśli tak - jakiego są rodzaju, by postawić trafną diagnozę co do typu czerniaka i dla odróżnienia go od innych chorób skóry (na przykład od raka podstawnokomórkowego).

Leczenie czerniaka jako złośliwego nowotworu skóry

Leczenie czerniaka przeprowadzane jest każdorazowo w zależności od stopnia zaawansowania choroby. I tak: 

• wycinanie czerniaka zostało już przeprowadzone najprawdopodobniej na etapie diagnostyki (jest bowiem konieczne do dogłębnego zbadania zmiany). Później następuje ponowne usunięcie tkanek z obszaru, w którym nowotwór się znajdował - wycinanie czerniaka, czy raczej ilość tej tkanki, jest determinowana przez grubość i objętość samego nowotworu. Czasem okazuje się, że do całkowitego wycięcia czerniaka niezbędne jest usunięcie nawet do 20 milimetrów marginesu zdrowej skóry;
• dalsze leczenie czerniaka opiera się na zbadaniu węzła wartowniczego, a więc pierwszego węzła chłonnego pojawiającego się na drodze przepływu chłonki (płynu tkankowego obecnego w naczyniach chłonnych) od miejsca ogniska nowotworu. Badanie wykonuje się za pomocą biopsji cienkoigłowej - w ten sposób pobierany jest materiał z węzła chłonnego;
• w sytuacji, w której okazuje się, że czerniak dał przerzuty do najbliższego węzła chłonnego (zostały w nim odnalezione komórki rakowe), pacjent zostanie zakwalifikowany do wycięcia tej grupy węzłów; 
• leczenie czerniaka dającego przerzuty do innych narządów (wykrycie komórek nowotworowych w jelitach, mózgu czy wątrobie) polega na zastosowaniu immunoterapii, chemioterapii lub leków molekularnych, ukierunkowanych specyficznie na niszczenie komórek nowotworowych. W leczeniu czerniaka bardzo rzadko wykorzystuje się radioterapię.

Leczenie złośliwego nowotworu skóry kończy się na szczęście zazwyczaj na wycięciu czerniaka. Pamiętajmy jednak, że tak dobre rokowanie można uzyskać w sytuacji, w której zmiana została skontrolowana i wykryta wcześnie, bez roznoszenia komórek rakowych do innych narządów (czyli bez dawania przerzutów). Jeśli więc pacjent często jest poddawany wymienionym wcześniej czynnikom ryzyka lub obserwuje u siebie nowe lub niepokojące „pieprzyki”, powinien pozostawać stale pod kontrolą dermatologiczną, z zachowaniem czujności onkologicznej.

Profilaktyka czerniaka - co zrobić, by uniknąć zachorowania?

Jeśli wiemy, jak powstaje czerniak, czy raczej znamy czynniki ryzyka jego wystąpienia, możemy z powodzeniem stosować rozsądną profilaktykę czerniaka. Zalicza się do niej przede wszystkim: 

• kontrolę dermatologiczną i czujność onkologiczną u osób obciążonych genetycznie, z jasną karnacją, wieloma znamionami barwnikowymi, eksponowanych na czynniki ryzyka lub po przebytym złośliwym nowotworze skóry;
• ochronę przed słońcem niemowląt i dzieci, a właściwie nieeksponowanie ich na promieniowanie UV w okresie poniżej pierwszego roku życia;
• stosowanie preparatów z wysokimi filtrami UVA i UVB - zarówno u dzieci, jak i u dorosłych (najdłuższą ochronę zapewniają oczywiście kosmetyki z filtrem SPF o wartości 50);
• chronienie głowy i ciała przed ekspozycją na promieniowanie słoneczne za pomocą okularów przeciwsłonecznych, nakryć głowy oraz przewiewnych, cienkich ubrań z długimi rękawkami i nogawkami, osłaniającymi kark, plecy, ramiona i dekolt;
• unikanie (jeśli to możliwe), leków fotouczulających, czyli zwiększających wrażliwość skóry na słońce);
• unikanie ekspozycji na promieniowanie słoneczne w godzinach od 10.00 do 15.00, gdy ryzyko poparzeń skóry jest najwyższe;
• unikanie innych niż naturalne źródeł promieniowania UV (chodzi tu głównie o solaria, ale również o małe urządzenia emitujące takie promieniowanie - na przykład lampy do manicure i pedicure hybrydowego).

Profilaktyka czerniaka powinna w szczególny sposób dotyczyć dzieci oraz osób starszych, natomiast pamiętajmy, że na podstawowy czynnik kancerogenny (rakotwórczy), czyli promieniowanie słoneczne, narażeni jesteśmy wszyscy. Kontrolujmy więc nasz sposób korzystania z kąpieli słonecznych, a także zachowajmy czujność onkologiczną, by w przypadku zachorowania zapewnić sobie dobre rokowania i szybkie wyleczenie złośliwego nowotworu skóry.