Metody antykoncepcji

Co to jest antykoncepcja?

Antykoncepcja to wszelkie podjęte przez kobietę i/lub mężczyznę świadome działania i środki, które mają na celu zapobieganie zapłodnieniu.

Rodzaje antykoncepcji

Antykoncepcję można podzielić na kilka rodzajów:

➢ antykoncepcję naturalną,

➢ antykoncepcję mechaniczną,

➢ antykoncepcję chemiczną,

➢ antykoncepcję hormonalną,

➢ antykoncepcję chirurgiczną,

➢ antykoncepcję inną - wkładka wewnątrzmaciczna.

Każda z tych metod ma swoje plusy i minusy i decydując się na którąś z tych metod warto te aspekty przeanalizować i porozmawiać o nich z lekarzem ginekologiem. 

Metody naturalne antykoncepcji

Naturalne metody antykoncepcji polegają przede wszystkim na obserwacji ciała kobiety i analizie zmian zachodzących w jej ciele. Na podstawie tego kobieta jest w stanie określić, kiedy występuje u niej owulacja oraz tzw. dni płodne i kiedy należy wstrzymać się ze współżyciem.

W zależności od sposobu określania dni płodnych, do metod naturalnej antykoncepcji zalicza się:

• Metodę kalendarzykową Ogino-Knausa – która polega na określeniu okresu płodnego w cyklu miesięcznym kobiety na podstawie długości cyklu. Aby to określić, konieczna jest obserwacja cyklu kobiety przez minimum rok a następnie wyliczeniu okresu płodnego. W tym celu od najkrótszego zaobserwowanego cyklu odejmuje się 20 dni i to jest pierwszy dzień okresu płodnego a od najdłuższego cyklu odejmuje się 11 dni i to jest ostatni dzień płodny. Pozostałe dni cyklu są niepłodne. 
• Metodę termiczną – która polega na określeniu owulacji za pomocą codziennych (rano, po przebudzeniu) pomiarów temperatury w jamie ustnej lub w pochwie (zawsze w tym samym miejscu). Zawsze po owulacji temperatura wzrasta o ok. 0,4°C. Przy codziennym prowadzeniu zapisów pomiarów temperatur możliwe jest wychwycenie dni płodnych i niepłodnych. 
• Metodę obserwacji śluzu Billingsów – która polega na obserwacji zmian śluzu szyjkowego. Każdego dnia obserwuje się i analizuje wygląd (ilość, lepkość, połysk, przezroczystość, ciągliwość) śluzu. Owulacja występuje wtedy, kiedy śluz jest obfity i przejrzysty – wtedy należy powstrzymać się od współżycia. 
• Metodę objawowo-termiczną – która polega na obserwacji śluzu i jednoczesnym, codziennym pomiarze temperatury.  
• Metody testów i/lub komputerowe – które polegają na określeniu dni płodnych i niepłodnych za pomocą testów dostępnych w aptekach lub za pomocą komputerowej analizy cyklu. 
• Stosunek przerywany – nie jest metodą antykoncepcji, choć niesłusznie do niej jej zaliczany i za taką jest uznawany. 

Metody mechaniczne antykoncepcji

Do tak zwanych mechanicznych metod antykoncepcji zalicza się jedną z popularniejszych i najpowszechniej stosowanych metod zapobiegania ciąży – prezerwatywę. Oprócz tego, że prawidłowo używana zmniejsza ryzyko zapłodnienia to dodatkowo jest doskonałym i skutecznym zabezpieczeniem przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Używanie prezerwatyw wiąże się niestety czasem z niepowodzeniem antykoncepcji szczególnie wtedy, kiedy prezerwatywa pęknie lub uszkodzi się w trakcie stosunku lub zsunie się. 

Metody chemiczne antykoncepcji

Chemiczne metody antykoncepcji to jedne z najstarszych metod zapobiegania ciąży. W tej antykoncepcji wykorzystuje się wrażliwość plemników na zmiany pH pochwy. Przy pomocy tabletek, globulek, pianek, kremów czy żeli dopochwowych, zawierających nanoksynol-9, założonych na kilkanaście-kilkadziesiąt minut przed stosunkiem, następuje zmiana pH pochwy. Dodatkowo zmianie ulega struktura śluzu szyjkowego co utrudnia transport plemników do wnętrza pochwy. Dodatkowo środki te wywierają działanie plemnikobójcze.

Metody hormonalne antykoncepcji

W tej metodzie antykoncepcji stosuje się hormony, które w złożony sposób zapobiegają zapłodnieniu. Mechanizm ten jest wielokierunkowy i obejmuje między innymi:

• Wpływ preparatów na dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego (podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej następuje ograniczenie wzrostu pęcherzyków płucnych)
• Wpływ na owulację (podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej następuje zahamowanie owulacji)
• Wpływ na błonę śluzową macicy (podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej następują zmiany w błonie śluzowej macicy, które to prowadzą do utrudnienia zagnieżdżenia się zarodka w macicy)
• Wpływ na śluz szyjkowy (podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej następuje zmiana śluzu szyjkowego, i tym samym staje się on nieprzepuszczalny dla plemników)

Do antykoncepcji hormonalnej zalicza się między innymi:

• Doustne tabletki antykoncepcyjne – tzw. dwuskładnikowe lub jednoskładnikowe,
• Plastry antykoncepcyjne,
• Dopochwowe pierścienie antykoncepcyjne,
• Wstrzyknięcia domięśniowe/podskórne,
• Wkładki wewnątrzmaciczne uwalniające lewonorgestrel,
• Antykoncepcję postkoitalną – tzw. awaryjną.

Antykoncepcja hormonalna – o czym warto pamiętać?

1. O doborze właściwej metody antykoncepcji hormonalnej decyduje lekarz ginekolog po dokładnym wywiadzie z pacjentką i po przeprowadzeniu i/lub zleceniu wybranych badań: badania ginekologicznego, badania cytologicznego, badania piersi oraz badań krwi. 
2. W przypadku stosowania doustnych tabletek antykoncepcyjnych należy pamiętać o właściwym schemacie przyjmowania tabletek np. 21 dni tabletki i 7 dni przerwy. 
3. O schemacie przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych należy porozmawiać z lekarzem. Również szczegółowe informacje na ten temat znajdują się na ulotkach dołączonych do opakowania.
4. Doustne tabletki antykoncepcyjne należy przyjmować zgodnie ze schematem, o jednej, określonej porze. Stosowanie w różnych porach wpływa negatywnie na skuteczność antykoncepcji.
5. Każdą metodę antykoncepcji hormonalnej należy stosować zgodnie z zaleceniem lekarza.
6. Antykoncepcja hormonalna może powodować działania niepożądane takie jak: plamienia lub krwawienia międzymiesiączkowe, bóle głowy, obrzęki, nudności, wymioty, wzmożona bolesność, tkliwość piersi, stany depresyjne, zmiany libido, przyrost masy ciała czy zaburzenia krzepliwości.
7. Pacjentka, która przyjmuje/stosuje antykoncepcje hormonalną powinna zgłaszać się do swojego lekarza co pół roku. 

Metody chirurgiczne

Metody chirurgiczne antykoncepcji polegają na sterylizacji, czyli ubezpłodnieniu. Metoda ta w Polsce jest stosowana bardzo rzadko, jedynie ze wskazań medycznych. 

Wkładka wewnątrzmaciczna 

Jedną z metod zapobiegania ciąży jest stosowanie wkładek wewnątrzmacicznych. Wkładki umieszczone w macicy zawierają dodatek miedzi lub miedzi posrebrzanej lub mogą uwalniać hormony (o tym powyżej). 

Mechanizm działania takiej wkładki jest różnokierunkowy i polega między innymi na:

• Działaniu plemnikobójczym jonów miedzi uwalnianych z wkładki wewnątrzmacicznej
• Zmianie struktury śluzu – podczas stosowania wkładki śluz ulega zagęszczeniu, co utrudnia penetrację plemników
• Wywoływaniu zmian w błonie śluzowej macicy – co utrudnia i tym samym uniemożliwia zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki jajowej. 

Zaletami wkładki są między innymi wygoda, niska cena, właściwie bezproblemowa i bezobsługowa antykoncepcja przez dłuższy czas. Niestety wkładki mają też liczne wady. Założenie wkładki może wiązać się z obfitszymi krwawieniami oraz stanami zapalnymi, występującymi w obrębie narządu rodnego. Dodatkowo należy pamiętać, że tak jak każda inna metoda antykoncepcji nie daje stuprocentowej pewności. Wkładki wewnątrzmaciczne i ich założenie wiąże się z wizytą u lekarza ginekologa – bo to on określa czy są przeciwwskazania do stosowania tej metody oraz lekarz zakłada. Wkładkę.

Do bezwzględnych przeciwwskazań do stosowania wkładek wewnątrzmacicznych należy:

• Ciąża
• Stany zapalne przydatków
• Nieprawidłowy wynik badania cytologicznego
• Zakażenie HIV
• Uczulenie na miedź i inne.

Idealna antykoncepcja?

Każda osoba, wybierając dla siebie i dla swojego partnera antykoncepcję chce, aby antykoncepcja dawała im jak największą pewność zapobiegania ciąży – czyli była jak najbardziej skuteczna.  Skuteczność antykoncepcji opisywana jest przez tzw. wskaźnik Pearla i jest to ilość ciąż w grupie 100 kobiet stosujących daną metodę antykoncepcji przez rok. Im wskaźnik ten jest mniejszy tym antykoncepcja jest skuteczniejsza. Poszczególne metody antykoncepcji oznaczają się następującymi wskaźnikami Pearla (przykłady):

➢ Brak antykoncepcji – 80-90

➢ Stosunek przerywany – 10-35

➢ Metoda kalendarzykowa – 10-45

➢ Metoda termiczna – 0,6-20

➢ Metoda obserwacji śluzu – 0,5-3

➢ Dopochwowe środki plemnikobójcze – 2-30

➢ Prezerwatywa – 3,9-13,8

➢ Jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne – 0,7-5

➢ Dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne – 0,2-2,5

➢ Plastry antykoncepcyjne 0,2-0,9

➢ Iniekcje - 0,1

➢ Wkładka wewnątrzmaciczna z hormonem – 0,1

➢ Wkładka wewnątrzmaciczna – 0,6-2,9

Dodatkowym atutem antykoncepcji dla kobiety i mężczyzny jest i/lub powinno być bezpieczeństwo stosowania (przeciwskazania, działania niepożądane), łatwość w użyciu oraz szybki powrót do płodności po odstawieniu antykoncepcji. Niestety nie ma idealnej stuprocentowej metody antykoncepcji, która łączyłaby ze sobą wszystkie te kwestie - oprócz jednej - wstrzemięźliwości.

Która metoda antykoncepcji jest najlepsza?  

Każda metoda antykoncepcji posiada zarówno wady jak i zalety. Warto również pamiętać o tym, że żadna z opisanych powyżej metod nie zabezpiecza i nie odznacza się stuprocentową pewnością. Dlatego też wybierając jakąś antykoncepcję należy przeanalizować wszystkie metody, ich wady i zalety oraz dodatkowo porozmawiać o tym z lekarzem ginekologiem.  

Literatura:

1. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne – Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie wykorzystania Naturalnych Metod Planowania Rodziny do celów antykoncepcyjnych, Ginekol Pol. 2010, 81, 947-949 

2. Dębski R., Antykoncepcja – metody zapobiegania niepożądanej ciąży – część II. Medyczne (nienaturalne) metody zapobiegania niepożądanej ciąży, Ginekologia Polska, 2007, 78, 834-841

3. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wskazań

i bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej oraz wewnątrzmacicznej, Ginekol Pol. 3/2014, 85, 234-239 

Przeczytaj także: 
Zapomniałam wziąć tabletkę antykoncepcyjną! Co teraz?,   Czym jest antykoncepcja awaryjna i jak działa tabletka „dzień po”?,   Antykoncepcja z receptą i bez recepty,   Rodzaje antykoncepcji przy karmieniu piersią