Mikrobiota jelitowa i bifidobakterie a odporność niemowlęcia

Flora bakteryjna jelit i odporność niemowlęcia – jaki mają ze sobą związek?

Chociaż odporność zaczyna się kształtować już w życiu płodowym, po narodzinach wciąż jest niedojrzała, a jej rozwój może trwać nawet do około 12 roku życia dziecka. Kiedy noworodek pojawia się na świecie, jego niedojrzały układ odpornościowy jest wystawiany na wiele prób – musi dostosować się do zmiennych warunków panujących w otoczeniu dziecka, a jednocześnie już od pierwszych chwil po porodzie musi chronić młody organizm przed czynnikami chorobotwórczymi (1). Kluczowym miejscem, w którym rozwija się odporność, są jelita. Mimo, że w teorii nie należą do układu odpornościowego, to właśnie one są uważane za istotny element układu immunologicznego (2). Dlaczego? W jelitach znajduje się aż 70-80% wszystkich komórek odpornościowych organizmu (3), co sprawia, że prawidłowa mikroflora jelitowa jest szczególnie ważna dla utrzymania prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego!

Czym jest mikrobiota jelitowa (mikroflora jelit) i co ją kształtuje?

Bariera jelitowa stanowi pierwszą linię obrony w kontakcie z patogenami i jest miejscem stymulowania odpowiedzi odpornościowej poprzez aktywność ogromnej ilości różnorodnych komórek układu immunologicznego (4). Nie byłoby to możliwe bez bakterii, które zamieszkują jelita. To właśnie te bakterie tworzą mikrobiotę jelitową, czyli złożony ekosystem – ogół mikroorganizmów w układzie pokarmowym – niezbędny w procesie rozwoju układu odpornościowego (5). Co ciekawe, liczba bakterii występujących w przewodzie pokarmowym człowieka jest porównywalna do liczby wszystkich komórek organizmu (6). Skład flory bakteryjnej jelit jest więc bogaty, a korzyści zdrowotne pochodzące z prawidłowej mikroflory jelitowej - nie do przecenienia, zarówno u dzieci, jak i dorosłych.

Kolonizacja jelit przez drobnoustroje oraz kształtowanie mikrobioty jelitowej (a także dbanie o prawidłowy stan bakterii bytujących w przewodzi pokarmowym) to dynamiczny proces, który trwa w trakcie 3 pierwszych lat życia dziecka (7), a rozpoczyna się w momencie porodu. Podczas porodu naturalnego noworodek, który przechodzi przez kanał rodny mamy, otrzymuje dodatkowe wsparcie dla swojego układu odpornościowego, ponieważ jego mikrobiota jelitowa zostaje wtedy wzbogacona o bakterie pochodzące zarówno z przewodu pokarmowego, jak i z dróg rodnych mamy (8, 9). To ogromna liczna mikroorganizmów - m.in. te z rodzaju bifidobacterium, które są przez ekspertów uważane za rodzaj bakterii mających korzystny wpływ na odporność i pełniących istotną rolę w kształtowaniu mikrobioty jelitowej właśnie w okresie wczesnego dzieciństwa.

Bifidobakterie, czyli korzystne bakterie jelitowe

Bifidobakterie są jednymi z pierwszych korzystnych bakterii zasiedlających przewód pokarmowy noworodka, a także są dominującym rodzajem bakterii w jelitach zdrowych niemowląt karmionych piersią (10). Ich rola jest kluczowa, ponieważ wchodzą one w bezpośrednie interakcje z rozwijającym się układem odpornościowym. Bakterie z rodzaju Bifidobacterium chronią jelita niemowlęcia poprzez wspieranie odpowiedniej funkcji bariery jelitowej (śluzówkowej) oraz pozytywnie wpływają na odpowiedź układu odpornościowego (11). Wśród bakterii z rodzaju Bifidobacterium warto wyróżnić gatunek Bifidobacterium breve, który najliczniej występuje w jelitach zdrowych niemowląt. Naukowo udowodniono, że m.in. gatunek Bifidobacterium breve wykazuje szereg korzyści dla wrażliwego organizmu niemowlęcia – charakteryzuje się działaniem przeciwdrobnoustrojowym, przeciwzapalnym i immunomodulującym (12).

Karmienie po cesarskim cięciu a kształtowanie się mikrobioty jelitowej

Kolonizacja przewodu pokarmowego niemowlęcia przez bifidobakterie zasadniczo odbywa się poprzez poród naturalny. Jednak dzisiaj eksperci obserwują tendencję wzrostową porodów przez cesarskie cięcie – nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie. Często jest to wynik nie wyboru kobiety rodzącej, ale konieczności – w trosce o zdrowie i życie mamy oraz dziecka. Niemowlę, które przychodzi na świat w taki sposób, nie ma bezpośredniego kontaktu z mikrobiotą jelitową mamy, dlatego w przypadku dzieci urodzonych przez cesarskie cięcie kluczowe jest wdrażanie strategii wspierających ich mikrobiotę jelitową - ich brak może bowiem skutkować obniżoną odpornością. Najlepszym źródłem bifidobakterii jest dla niemowlęcia mleko mamy. Kontynuacja karmienia piersią może być jednak utrudniona, a poród przez cesarskie cięcie może powodować trudności w karmieniu własnym pokarmem (13). W takich sytuacjach mama powinna skonsultować się z położną lub doradcą laktacyjnym. Taka osoba może pomóc kobiecie w utrzymaniu laktacji, aby dostarczać dziecku cenne szczepy bakterii probiotycznych wraz z pokarmem. Jeśli jednak mimo prób kontynuowanie karmienia piersią nie jest możliwe lub zaistnieje konieczność dokarmiania, należy wprowadzić wtedy odpowiednie żywienie niemowlęcia, czyli wybrać dopasowane do jego potrzeb mleko modyfikowane. Dzięki osiągnięciom współczesnej nauki i wieloletnim badaniom nad składem mleka matki eksperci opracowują udoskonalone formuły takich produktów. Wśród nich warto zwrócić uwagę na te tworzone z myślą o niemowlętach urodzonych drogą cięcia cesarskiego, czyli z dodatkiem bakterii z rodzaju Bifidobacterium.

Ważne informacje: Karmienie piersią jest najwłaściwszym i najtańszym sposobem żywienia niemowląt oraz jest rekomendowane dla małych dzieci wraz z urozmaiconą dietą. Mleko matki zawiera składniki odżywcze niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka oraz chroni je przed chorobami i infekcjami. Karmienie piersią daje najlepsze efekty, gdy matka prawidłowo odżywia się w ciąży i w czasie laktacji oraz gdy nie ma miejsca nieuzasadnione dokarmianie dziecka. Przed podjęciem decyzji o zmianie sposobu karmienia matka powinna zasięgnąć porady lekarza.

Źródła:

(1) Simon AK, Hollander GA & McMichael A (2015) Proc Biol Sci 282:20143085.

(2) West CE et al. (2015) J Allergy Clin Immunol 135:3-13.

(3) Helander HF & Fändriks L (2014) Scand J Gastroenterol 49:681-9.

(4) Furness JB, Kunze WA & Clerc N (1999) Am J Physio 277:G922-8.

(5) Houghteling PD & Walker WA (2015) J Pediatr Gastroenterol Nutr 60:294-307.

(6) Cukrowska B. 2018. Programowanie mikrobiotyczne i żywieniowe – znaczenie mikrobiomu i wczesnej ekspozycji na potencjalne alergeny pokarmowe w rozwoju alergii. Standardy Medyczne/Pediatra; 15: 2-10.

(7) Yatsunenko T, Rey FE, Manary MJ, Trehan I, Dominguez-Bello MG, Contreras M, et al. Human gut microbiome viewed across age and geography. Nature. 2012;486:222–7.

(8) Shaterian et al. Role of cesarean section in the development of neonatal gut microbiota: (…) Open Med.. 2021; 16:624-639.

(9) Kim G, Bae J, et al. B (2020) Delayed Establishment of Gut Microbiota in Infants Delivered by Cesarean Section.

(10) Harmsen HJ, Wildeboer-Veloo AC, Raangs GC, Wagendorp AA, Klijn N, Bindels JG, et al. Analysis of intestinal flora development in breast-fed and formula-fed infants by using molecular identification and detection methods. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2000;30:61–7.

(11) Butel M-J, Suau A, Campeotto F, Magne F, Aires J, Ferraris L, et al. Conditions of bifidobacterial colonization in preterm infants: a prospective analysis. J Pediatr Gastroenterol Nutr (2007) 44(5):577–82.

(12) O’Neill, I.; Schofield, Z.; Hall, L.J. Exploring the role of the microbiota member Bifidobacterium (…). Emerg. Top. Life Sci. 2017, 1, 333–349.

(13) Prior et al. Breastfeeding after cesarean delivery: a systematic review and meta-analysis of world literature. A, J Clin Nutr 2012; 95:1113-35.