Pszczela apteczka. Miód, propolis, pyłek kwiatowy i ich korzystne właściwości

Pszczoła miodna - nie tylko zwierzę hodowlane

Do tej pory te owady uważano jedynie za bardzo pożyteczne stworzenia. Pszczoła to niesamowity twór natury, który zapyla kwiaty, produkując przy tym wiele cennych surowców. Dopiero, kiedy niedawno zauważono spadek liczebności pszczół, zdano sobie sprawę, że od kondycji populacji tych niepozornych, pracowitych owadów, zależy tak naprawdę życie roślin, zwierząt i ludzi. Dlatego powinniśmy nie tylko być wdzięczni tym owadom, ale otoczyć je troskliwą opieką i ochroną. 

1. Miód - cenny jak złoto

Pszczoły produkują miód z zebranego nektaru kwiatowego lub spadzi. Mieszają je ze śliną i odkładają w plastrach ula, gdzie ta mieszanina dojrzewa. Słodki nektar przechodzi wiele skomplikowanych procesów biochemicznych, w wyniku których powstaje miód. Dla pszczół jest to wysokoenergetyczny materiał zapasowy. Oprócz dużej ilości cukrów zawiera też m.in. wiele enzymów oraz składników olejków eterycznych. Oraz ogrom innych substancji, które nadają mu unikalny aromat, smak i właściwości. 

W kuchni miód jest stosowany jako doskonała substancja słodząca (jest bardziej słodki od cukru) i nadającą aromat. W kosmetyce łagodzi podrażnienia i wspaniale odżywia skórę i włosy. W stanach przeziębienia zwiększa odporność, działa przeciwbakteryjnie i łagodzi kaszel. Ale to tylko ułamek jego możliwości i zastosowań. 

Badania sugerują, że regularnie spożywany miód zmniejsza ryzyko wystąpienia demencji, cukrzycy, chorób serca i niektórych nowotworów [1].

➤ Jak wybrać dobry i wartościowy miód?

Miód sztuczny

Przede wszystkim, opisane właściwości ma tylko i wyłącznie prawdziwy miód pszczeli. Jeśli na opakowaniu widzimy napis "miód sztuczny" lub "cukier inwertowany", nie możemy się łudzić, że dostaniemy coś, poza płynnym, słodkim syropem. Jest to przetworzony, biały cukier, który składem i proporcją węglowodanów przypomina miód naturalny, ale pozbawiony jest wszystkich innych, cennych składników. Jest to tani, ale mało wartościowy substytut.

Miód filtrowany

Kupując miód, zwłaszcza w markecie, należy zwrócić uwagę, czy na opakowaniu jest informacja o tym, czy produkt jest filtrowany, lub co gorsza, pasteryzowany. Miód filtruje się, żeby ograniczyć jego krystalizację i uzyskać płynny, klarowny produkt o pięknej barwie. Jednak ten proces znacznie pozbawia go wielu pożądanych składników, a tym samym właściwości. Nie mniej, możemy stosować taki płynny miód np. do pieczenia i gotowania, ale zawsze lepiej mieć w domu, choćby mały słoik, prawdziwego miodu.

Miód ze sklepu, a miód z pasieki

Pszczelarze często prowadzą detaliczną sprzedaż swoich produktów. Możemy ich spotkać często na np. targowiskach. Kupując w takim miejscu mamy zazwyczaj gwarancję, że otrzymujemy produkt wytwarzany rzemieślniczo, bez zastosowania przemysłowych procesów, a dodatkowo wspieramy osoby wykonujące ten ważny zawód. Na takich stoiskach dostaniemy też mniej popularne rodzaje miodu oraz inne produkty pszczele, jak np. pyłek kwiatowy.

Miód płynny i skrystalizowany - patoka i krupiec

Naturalny, niefiltrowany płynny miód - patoka, może ulec procesowi krystalizacji, powstaje wtedy tzw. krupiec. Czasem utrudnia to jego zastosowanie, ale tak naprawdę świadczy o wysokiej jakości produktu. Jeśli potrzebujemy miód w postaci płynnej, najlepiej potrzebną ilość przełożyć do osobnego naczynia i wstawić je do letniej kąpieli wodnej. Unikajmy temperatury wyższej niż 40 st. C, bo ta unieczynnia cenne enzymy.

➤ Rodzaj miodu: nektarowy, spadziowy, miody mieszane, miód manuka

Zależnie od rejonu i występujących w okolicy roślin pszczoły będą zbierać nektar innego rodzaju i produkować inny miód. Smak i zapach miodu w dużej mierze zależy od olejków eterycznych występujących w nektarze. Dlatego miód akacjowy i lipowy mają delikatny i przyjemny aromat kojarzący się z tymi drzewami. Natomiast, miód gryczany ma już cięższy, intensywny smak i zapach oraz ciemną barwę. Podobnie smakiem różnią się miody spadziowe, które powstają z zebranej wydzieliny mszyc. 

Mówi się, że miody ciemne, intensywne, zwierają więcej różnorodnych substancji i są zdrowsze. Badania pokazały, że miód gryczany ma silniejsze właściwości antyoksydacyjne. niż inne polskie miody [2], a nawet miód manuka [3]. Miód manuka powstaje z nektaru pewnego nowozelandzkiego krzewu i jest uznawany za najzdrowszy miód świata, ze względu na dużą zawartość metyloglioksalu - związku o silnej aktywności przeciwdrobnoustrojowej, przeciwnowotworowej i innych. Mimo, że polskie miody zawierają kilkadziesiąt razy mniej tej substancji, to przytoczone badania mówią, że zwłaszcza miody gryczane, mogą być równie zdrowe. 

Przy wyborze miodu warto kierować się swoimi preferencjami, by jak najczęściej cieszyć się jego właściwościami. 

Jak stosować miód, aby najlepiej wykorzystać jego właściwości?

Temperatura

Dodanie łyżeczki miodu do świeżo zaparzonej herbaty sprawi, że nawet krupiec szybko się rozpuści, ale momentalnie stracimy cenne właściwości przeciwbakteryjne enzymów, które się unieczynnią. Dodatkowo, w takiej temperaturze z naszego naparu pozbędziemy się wiele lotnych substancji, które nie tylko nadają wspaniały aromat, ale potęgują działanie wzmacniające miodu.

Woda z miodem - prosty i skuteczny lek

Zależnie od upodobań i możliwości (duże ilości miodu nie są wskazane dla cukrzyków) można rozpuścić 1 - 2 łyżeczki miodu w szklance ostudzonej, przegotowanej wody. Najlepiej taki napój przygotować dużo wcześniej i unikać intensywnego mieszania. Pić małymi łykami. Ten prosty, własnoręcznie przygotowany środek doskonale sprawdzi się:

• w przeziębieniu, miód stymuluje odporność,
• w kaszlu i chrypce, działa osłaniająco na śluzówkę gardła i przeciwbakteryjnie,
• po biegunkach, intensywnych wymiotach, gdzie doskonale nawodni i dostarczy energii do regeneracji organizmu,
• po intensywnym wysiłku, będzie działał, jak wyżej.

Oparzenia, otarcia, rany

Jako środek opatrunkowy miód był stosowany od starożytności. Wysoka zawartość cukrów uniemożliwia rozwój mikroorganizmów, co dodatkowo potęgują pozostałe składniki miodu. Te same składniki przenikają do skóry odżywiając ją i stymulując regenerację, przyspieszając procesy gojenia. Zadrapanie, ranę lub podrażnione miejsce możemy po prostu smarować kilka razy dziennie cienką warstwą miodu, lub zrobić opatrunek z nasączonego miodem gazika, który delikatnie obwiązujemy bandażem. Takie zabiegi są stosowane nawet w przypadku oparzeń, gdzie wykazują skuteczność wyższą od syntetycznych leków [4]. W przypadku leczenia głębokich i poważnych ran najlepiej skonsultować się z lekarzem.

Naturalny kosmetyk 

Te same właściwości mogą pomóc w walce z różnego rodzaju alergiami, wypryskami, czy podrażnieniami. Miód tworzy ochronną powłokę izolującą od czynników drażniących. Dodatkowo dobrze odżywiona skóra będzie wyglądać zdrowiej i młodziej.  Warto poeksperymentować samemu z tworzeniem maseczek, odżywek na bazie miodu, innych produktów pszczelich (np. pyłku) i np. oliwy z oliwek, lub poszukać gotowego przepisu. W przypadku trądziku, zmiany można smarować miodem i pozostawić go na skórze na kilkanaście minut.

2. Propolis – kit pszczeli

Ta substancja jest produkowana przez pszczoły głównie z żywic roślin i wykorzystywana przez nie do uszczelniania ula. Poza ogromną ilością składników, które chronią kolonię owadów przed pasożytami, bakteriami i wirusami, propolis zawiera też szereg witamin i minerałów. Stosowany zewnętrznie działa odkażająco, przeciwbólowo, ułatwia gojenie ran. Stosowany wewnętrznie stymuluje odporność, zwalcza infekcje i wzmacnia organizm. Znajdziemy go w pastylkach do ssania na ból gardła oraz w wielu kosmetykach. Występuje też w postaci kropli, które mają uniwersalne zastosowanie i stanowią świetne uzupełnienie domowej apteczki. 

3. Pyłek kwiatowy

Pyłek kwiatowy, to przede wszystkim, bomba składników odżywczych. Zawiera łatwo przyswajalne cukry, białka, minerały (w tym duże ilości żelaza) i wartościowe tłuszcze oraz wiele witamin. Z tego powodu jest idealnym suplementem diety. Ma lekko słodkawy, kwiatowy smak, pozostawia jednak gorzki posmak. Sprawdza się jako dodatek do płatków, twarogu, dżemów, sałatek owocowych. Spożywany regularnie dostarczy naszemu organizmowi wielu cennych składników, ale ma też wiele potwierdzonych naukowo wskazań.

Ważne, żeby przed użyciem dokładnie rozgnieść grudki pyłku, lub pozwolić mu napęcznieć w wodzie i dokładnie wymieszać. Inaczej duża część składników nie zostanie wchłonięta. Pyłek, tak jak miód i propolis, może być cennym składnikiem domowych kosmetyków. Pyłku powinny unikać kobiety w ciąży, osoby z przerostem prostaty. W przypadku alergików (zwłaszcza uczulonych na pyłki) i osób z chorobami nerek i wątroby należy zachować ostrożność.

Przeciwwskazania dla produktów pszczelich

Mimo wielu dowiedzionych, korzystnych właściwości produkty pszczele mogą dla niektórych osób być groźne lub szkodliwe. Największe ryzyko niesie występowanie we wszystkich produktach białek i innych substancji, które są silnie alergizujące lub drażniące. Dlatego nadwrażliwość na jeden produkt, zazwyczaj oznacza, że należy unikać wszystkich. W przypadku zauważenia kaszlu, duszności, wystąpienia wysypek, należy przestać stosować preparaty produktów pszczelich. Szczególnie ostrożni powinni być astmatycy.

Ostrożnie z małymi dziećmi!

Z tego samego powodu produkty pszczele powinno się wprowadzać dopiero po ukończeniu przez dziecko roku życia. Należy to robić ostrożnie i stopniowo. Pamiętajmy, że zwłaszcza propolis może być dla delikatnej skóry drażniący. Poza tym, miód może zawierać przetrwalniki bakterii C. botulinum, co może mieć tragiczne konsekwencje dla niemowląt i kobiet w ciąży [5].

Miód a cukrzyca

Diabetycy powinni być oczywiście ostrożni spożywając miód, ze względu na wysoką zawartość cukru. Najlepiej, jeśli dzieje się to pod okiem specjalisty. Przy dobrze kontrolowanej chorobie i znajomości swojego organizmu, rozsądne korzystanie z miodu może przynieść wymienione wcześniej korzyści. Dodatkowo, wydaje się, że spożywanie miodu może mieć też pozytywny wpływ na przebieg samej cukrzycy, np. stabilizując poziom glukozy we krwi oraz minimalizując powikłania. Jest to intensywnie badany obszar [6,7]. 

Jeśli tylko nie ma żadnych przeciwwskazań, powinniśmy jak najczęściej sięgać po miód i inne produkty pszczele. W każdym domu powinien znajdować się słoik ulubionego miodu, który wzmacnia organizm na wiele sposobów, pomaga walczyć z przeziębieniem, drobnymi otarciami i może służyć jako kosmetyk. Najlepiej jeśli jest to miód gryczany, do którego warto się przekonać, ze względu na największy potencjał zdrowotny. Pamiętajmy, że pyłek kwiatowy, to świetny suplement diety dostarczający energii, żelaza i innych minerałów oraz wielu witamin. W każdej domowej apteczce powinny się znaleźć także krople propolisowe, których działanie jest silniejsze od miodu.

Spójrzmy trochę inaczej na pszczoły. Te owady są podstawą życia na ziemi. Jesteśmy im winni szacunek i opiekę. Dzielnie pracują dla dobra swojego ula, zapylają rośliny umożliwiając ich rozwój. Produkują przy tym m.in. miód, pyłek i propolis - prawdziwe skarby natury, z których szkoda nie skorzystać.

Bibliografia:
[1] Hossen MS i wsp. Beneficial roles of honey polyphenols against some human degenerative diseases: A review. Pharmacol Rep 2017, 69, 1194-1205. 
[2] Dżugan M i wsp. Antioxidant Activity as Biomarker of Honey Variety. Molecules 2018, 23, 2069.
[3] Deng J i wsp. Biochemical properties, antibacterial and cellular antioxidant activities of buckwheat honey in comparison to manuka honey. Food Chem 2018, 252, 243-249. 
[4] Maghsoudi H i wsp. Comparison between topical honey and mafenide acetate in treatment of burn wounds. Ann Burns Fire Disasters 2011, 24, 132–137. 
[5] Abdulla CO i wsp. Infant botulism following honey ingestion. BMJ Case Rep 2012, 1120115153. 
[6] Bobiş O i wsp. Honey and Diabetes: The Importance of Natural Simple Sugars in Diet for Preventing and Treating Different Type of Diabetes. Oxid Med Cell Longev 2018, 4757893. 
[7] Meo SA i wsp. Honey and diabetes mellitus: Obstacles and challenges – Road to be repaired. Saudi J Biol Sci 2017, 24, 1030–1033.