Rak trzustki - jak powstaje, jakie daje objawy i w jaki sposób wygląda leczenie?
Rak trzustki to jeden z nowotworów złośliwych, który - ze względu na dość późne wykrywanie oraz duże ryzyko przerzutów - zazwyczaj daje złe rokowania. Często rozpoznaje się go w momencie, w którym całkowita resekcja guza (czyli jego usunięcie) nie jest już możliwa, przy czym operacyjne leczenie raka trzustki, skojarzone - w zależności od przypadku - z chemio- lub radioterapią także nie zawsze kończy się powodzeniem. Nowotwór trzustki zaburza funkcjonowanie tego organu, ograniczając jego prawidłowe funkcje - w tym dostarczanie do jelita cienkiego enzymów umożliwiających trawienie i przetwarzanie białek, jak i wydzielanie hormonów mających wpływ na gospodarkę cukrową organizmu. W jaki sposób wygląda diagnostyka i jakie są objawy taka trzustki? Jakie wyróżniamy czynniki ryzyka raka trzustki i w jaki sposób leczy się ten nowotwór?
39,40 zł
24,23 zł
Rak trzustki – objawy nowotworu i jego przyczyny
Rak trzustki może mieć różne przyczyny, które warto znać, aby odpowiednio wcześnie wprowadzić zalecaną profilaktykę. Bezpośrednie przyczyny raka trzustki nie są poznane, natomiast w praktyce wyróżnia się kilka elementów i okoliczności sprzyjających jego rozwojowi. Wśród czynników ryzyka zachorowania na raka trzustki można wyróżnić:
- palenie tytoniu i wyrobów tytoniowych - szacuje się, że nałóg ten przyczynia się do około 1/4 zachorowań na nowotwór trzustki;
- niewłaściwa dieta, bogata zwłaszcza w mięso i tłuszcze zwierzęce, takie jak masło czy smalec;
- otyłość oraz cukrzyca - znacznie obciążające trzustkę;
- nadużywanie alkoholu oraz powiązane z nim przewlekłe zapalenie trzustki;
- obciążenie genetyczne - chorzy z mutacjami genów BRCA1, APC oraz mutacjami odpowiedzialnymi za zwiększone ryzyko występowania raka jelita grubego są bardziej narażeni na zachorowanie na raka trzustki, niż osoby bez tych mutacji.
Rak trzustki może dawać różne objawy. Diagnoza raka trzustki następuje zwykle w późnym stadium choroby - wynika to z faktu, że początkowo nowotwór nie daje czytelnych i wyraźnych symptomów u większości chorych.
Pierwsze objawy raka trzustki
Na wielu forach internetowych związanych z chorobami nowotworowymi, można znaleźć pytanie: jakie mieliście pierwsze objawy raka trzustki? Tymczasem guz trzustki może początkowo dawać nieswoiste objawy, które trudno połączyć z nowotworem. Rak trzustki i jego objawy wczesne mogą obejmować między innymi stolce tłuszczowe (które trudno jest spłukać w toalecie i wydzielają silny, nieprzyjemny zapach), ogólne osłabienie organizmu, utrata apetytu, uczucie rozpierania i bolesność w górnej części brzucha, a także szybkie nasycanie się nawet po niewielkich posiłkach.
Z kolei wśród późnych objawów guza na trzustce można wyróżnić:
- bóle pleców i brzucha, dające wrażenie rozpierania lub ucisku w okolicach pępka i w obszarze kręgosłupa lędźwiowego (stanowiący odpowiedź na często zadawane pytanie: rak trzustki - ból pleców, w którym miejscu?),
- nagłą utratą masy ciała - widoczną i w krótkim czasie, bez stosowania diety czy wysiłku fizycznego;
- żółtaczkę o niewyjaśnionym pochodzeniu oraz swędzenie skóry;
- choroby towarzyszące, które mogą być zarówno spowodowane rakiem trzustki, jak i stanowić jego konsekwencje - mowa tu przede wszystkim o cukrzycy czy o zakrzepicy żylnej;
- biegunki o niewyjaśnionym pochodzeniu, rozwój choroby wrzodowej żołądka, rozchwiana gospodarka cukrowa w organizmie.
Rak trzustki – symptomy choroby i diagnostyka
Znając wczesne i późne objawy raka trzustki, ważne jest zachowanie czujności, zwłaszcza jeśli w bliskiej rodzinie były przypadki zachorowania na ten nowotwór. Diagnostyka raka trzustki wymaga przeprowadzenia wielu badań obrazowych - także wysoce specjalistycznych, w celu ustalenia nie tylko umiejscowienia guza, ale również obszarów jego naciekania, lokalizacji ewentualnych przerzutów, a także stwierdzenia, czy guz ma charakter zewnątrzwydzielniczy (utworzył się w obszarze odpowiedzialnym za produkcję soku trzustkowego uwalnianego na zewnątrz narządu) czy wewnątrzwydzielniczy (innymi słowy - dokrewny, utworzony z komórek znajdujących się wewnątrz narządu). Wśród badań diagnostycznych w kierunku raka trzustki można wyróżnić:
- USG jamy brzusznej i tomografię komputerową tego obszaru;
- badania z wykorzystaniem endoskopu (czyli giętkiego, cienkiego przyrządu wprowadzanego poprzez jamę ustną do organizmu pacjenta w celu uwidocznienia struktur guza). Badania z endoskopem wykonuje się z uprzednim podaniem środka kontrastowego lub bez;
- różne rodzaje badania z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego.
Oczywiście w diagnostyce raka trzustki rolę odgrywa także wywiad rodzinny, badania dotyczące mutacji genetycznych (wspomnianych powyżej w sekcji o czynnikach ryzyka choroby) oraz szereg innych testów - między innymi badania krwi czy poziomu glukozy.
Rak trzonu trzustki
Guzy trzonu i ogona trzustki są zazwyczaj późno rozpoznawane. Ich leczenie przebiega inaczej niż guza głowy trzustki, którego objawem jest żółtaczka. To właśnie dlatego rokowania w ich przypadku są gorsze, stadia bardziej zaawansowane, a w wielu przypadkach niekwalifikujące się już do operacji.
Głównymi objawami raka trzonu trzustki, które stwierdza się u połowy pacjentów są:
- ubytek masy ciała,
- opasujące bóle brzucha i pleców oraz wyczuwalna masa w nadbrzuszu,
- rzadko żółtaczka,
- na późniejszym etapie choroby jako objaw raka trzustki mogą pojawić się wymioty,
- u części chorych występuje wędrujące zapalenie żył powierzchniowych kończyn dolnych, nietolerancja glukozy lub ujawniająca się cukrzyca.
Wczesny lub łagodny guz trzustki może też dawać inne niecharakterystyczne objawy, takie jak świąd skóry. W przypadku ostrego zapalenia chora trzustka może też dawać inne objawy na skórze, których zdjęcia można znaleźć w internecie. Mowa tutaj o tzw. plamicy - charakterystycznego objawu ostrego zapalenia trzustki. Zmiany w formie plamistej wysypki pojawiają się głównie na bocznych powierzchniach tułowia i w okolicy pępka. Są one wynikiem gromadzenia się krwotocznego płynu z otrzewnej w tkance podskórnej. W przebiegu choroby może pojawić się też tzw. sinica marmurkowata (objaw Walzela) na brzuchu kub tułowiu.
Guz endokrynny trzustki – objawy
Guz na trzustce może także przyjmować formę tzw. nowotworu neuroendokrynnego. Guzy takie rozwijają się z komórek wydzielania wewnętrznego rozproszonych w różnych częściach organizmu. Endokrynny nowotwór trzustki i jego objawy będą więc wynikały z wydzielania hormonów lub jego braku. Najczęściej występujące guzy neuroendokrynne trzustki to:
- guz insulinowy - jego objawy to hipoglikemia, silne uczucie głodu (częste spożywanie posiłków, otyłość), osłabienie, niepokój, zlewne poty, szybkie bicie serca (tachykardia), rozszerzenie źrenic, splątanie, drżenie mięśni, zaburzenia koordynacji ruchowej przypominające upojenie alkoholowe. Sprawdź także wpis: Czym jest insulinooporność, w jaki sposób ją wykryć i co się robi w przypadku insulinooporności?
- guz gastrynowy - może powodować mnogie i trudne do wyleczenia wrzody dwunastnicy lub jelita czczego, cuchnące biegunki, ciężkie zapalenie przełyku.
- guz glukagonowy - objawy to niewielka cukrzyca, chudnięcie i spadek masy ciała, biegunka, niedokrwistość normocytarna normochromiczna, zapalenie błon śluzowych jamy ustnej, zakrzepica żylna, pełzający rumień nekrotyczny.
- guz wydzielający VIP - objawy kliniczne obejmują okresowe lub stałe wodniste i bardzo obfite biegunki, odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe (zwłaszcza niedobór potasu), kwasica metaboliczna, zaburzenia rytmu serca, upośledzona tolerancja glukozy lub łagodna cukrzyca.
- guz somatostatynowy - w przypadku rozsiewu do innych narządów występuje spadek wagi, ból brzucha i anemia.
- guzy neuroendokrynne trzustki nieaktywne hormonalnie - objawy to ból brzucha, wyczuwalny guz w badaniu palpacyjnym, spadek masy ciała, żółtaczka mechaniczna (wysoki poziom bilirubiny a rak).
Wielu pacjentów w trudnym położeniu zastanawia się też, jakie są powodowane przez raka trzustki objawy przed śmiercią. Tymczasem u każdego pacjenta mogą być one inne. U osób w końcowym stadium choroby często występują: nadmierna senność, dezorientacja, brak ochoty na jedzenie i picie, uczucie zimna oraz zmniejszoną częstość i regularność oddechów.
Rak trzustki – badania, diagnostyka i leczenie
Oprócz wspomnianych we wcześniejszej części artykułu badań, równie ważnym zagadnieniem jest “rak trzustki a morfologia”. Guz trzustki daje trudno rozpoznawalne objawy, a więc podobnie wygląda to w podstawowych badaniach krwi. Co ciekawe, morfologia nie jest w stanie wykryć nowotworu trzustki, jednak guz może wpływać na wyniki tego badania, zwłaszcza w zaawansowanym stadium choroby. W tym przypadku mogą wystąpić niedokrwistość i/lub odchylenia w parametrach białokrwinkowych.
Leczenie raka trzustki jest skomplikowanym procesem i zawsze dobiera się je w zależności od stanu pacjenta (niektórzy chorzy nie mogliby być poddani operacji ze względu na kondycję organizmu i stan zdrowia), a także na stadium choroby nowotworowej.
Najważniejszym elementem terapii wydaje się oczywiście leczenie chirurgiczne, przy czym wycięcie guza w obszarze trzustki jest dość trudne i obarczone wysokim ryzykiem powikłań ze względu na umiejscowienie w tej lokalizacji wielu ważnych i dużych naczyń krwionośnych - choćby żyły wrotnej czy aorty. Najlepsze efekty daje leczenie chirurgiczne guza o niewielkich rozmiarach, umiejscowionego wewnątrz struktur trzustki, bez niebezpiecznego naciekania komórek rakowych i bez przerzutów.
Leczenie uzupełniające do leczenia chirurgicznego to oczywiście radio- i chemioterapia, podawane w protokołach dostosowanych do stanu zdrowia pacjenta. Często w przypadku raku trzustki odstępuje się od resekcji nowotworu i wdraża się leczenie paliatywne - mające na celu poprawę komfortu życia chorego.
Sprawdź także artykuł: Jak wspomóc pracę bolącej trzustki?
Z kolei profilaktyka raka trzustki obejmuje przede wszystkim te działania, które można podjąć w celu zniwelowania lub kontroli czynników ryzyka. Chodzi tu przede wszystkim o zaprzestanie palenia tytoniu, wyleczenie alkoholizmu lub znaczne ograniczenie spożycia alkoholu w przypadku picia „okazjonalnego”, a także zadbanie o dietę oraz redukcję nadwagi czy otyłości. Codzienny jadłospis powinien zostać zredukowany o duże ilości mięsa (zwłaszcza czerwonego) i tłuszczy zwierzęcych, które można zastąpić mięsem chudych ryb lub roślinnymi alternatywami, a także tłuszczami roślinnymi. Dodatkowo osoby mające świadomość obciążenia genetycznego (mutacje wspomnianych powyżej genów) powinny wykonywać kontrolne badania obrazowe jamy brzusznej (USG) w celu szybkiego wykrycia ewentualnych zmian w trzustce.
mgr farm. Szymon Dybalski
Ukończył studia na Wydziale Farmaceutycznym Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Od 5 lat wykonuje swój zawód mając czynny kontakt z pacjentem, przy czym od 4 lat pełni funkcję specjalisty w dziedzinie farmacji w Aptece Melissa, udzielając pacjentom merytorycznych wideoporad oraz publikując eksperckie artykuły w Strefy Wiedzy. W pracy farmaceuty najbardziej ceni sobie kontakt z pacjentem, możliwość niesienia pomocy oraz rozwiewania wątpliwości dotyczących zamienników leków, dawkowania, realizacji recept i innych nurtujących kwestii związanych z farmakoterapią. Dziedziną, w której się kształci i wciąż poszerza swoją wiedzę jest prawo farmaceutyczne. Czas poza pracą uwielbia spędzać z rodziną, a w wolnych chwilach stawia na aktywność – zazwyczaj wybiera bieganie, wspinaczkę oraz długie spacery z psem, dzięki któremu zainteresował się tematem zwierzęcej behawiorystyki.
