Szczepienia na COVID-19 – co warto o nich wiedzieć?

Czym jest SARS-COV-2 i COVID-19?

COVID-19 to ostra choroba zakaźna wywoływana przez koronawirusa SARS-CoV-2. Wirus ten zaliczany jest do rodziny Coronaviride i podobnie jak inne wirusy z tej grupy jest wirusem osłonkowym. To znaczy, że materiał genetyczny wirusa (jednoniciowe RNA) jest otoczony osłonką z charakterystycznymi kolcami. Kolce te zbudowane są między innymi z białka S. Białko S jest białkiem powierzchniowym wirusa. Po wniknięciu do organizmu człowieka wirus „przyczepia się” do komórek człowieka poprzez białko S. Białko to wiąże się z receptorem komórkowym obecnym na komórkach. Łącząc się z tym receptorem, wirus wnika do komórek, następnie namnaża się i wywołuje chorobę COVID-19.

Charakterystyczne objawy COVID-19

Choroba COVID-19 dotyka drogi oddechowe i może przebiegać w różny sposób. Niektóre zakażenia SARS-CoV-2 przebiegają bezobjawowo lub w sposób łagodny i umiarkowany. Niestety, zakażenie koronawirusem może także przebiegać w sposób ciężki, wymagający hospitalizacji.

Objawy COVID-19 pojawiają się zazwyczaj po ok 5-6 dniach od zakażenia i do nich zalicza się między innymi: 

• gorączkę i dreszcze; 
• osłabienie i zmęczenie;
• suchy kaszel, spłycony oddech, uczucie duszności, problemy z nabraniem powietrza; 
• bóle mięśni, gardła, głowy; 
• problemy żołądkowo-jelitowe;
• zapalenie spojówek;
• utrata smaku lub węchu; 
• wysypka skórna; 
• przebarwienia palców u rąk i stóp tzw. covidowe palce.

W przypadku zakażenia wirusem SARS-CoV-2 nie wszystkie wymienione powyżej objawy mogą się pojawić. Rodzaj symptomów oraz ich nasilenie jest kwestią indywidualną. Niestety jest też kwestią, która sprawia, że ciężko jest jednoznacznie zdiagnozować zakażenie SARS-CoV-2 na podstawie objawów. Dlatego też w przypadku pojawienia się objawów sugerujących na zakażenie koronawirusem należy skonsultować się z lekarzem i wykonać odpowiedni test.

Powikłania COVID-19

Zakażenie wirusem SARS-CoV-2 może mieć różny przebieg i niestety może prowadzić do wystąpienia różnych powikłań, a w tym: 

• upośledzenia czynności płuc, zwłóknienie płuc i zapalenie płuc;
• uszkodzenia wątroby, mięśnia sercowego, nerek;
• niewydolności oddechowej;
• powikłań neurologicznych; 
• choroby naczyń krwionośnych;
• PIMS u dzieci;
• wstrząsu septycznego;
• śmierci.

Niektóre z tych powikłań mogą pojawić się w trakcie choroby, a niektóre nawet kilka miesięcy po przechorowaniu COVID-19. Warto również zaznaczyć, że powikłania po przebyciu COVID-19 mogą pojawić się nawet jeżeli sama choroba przebiegała w sposób łagodny a nawet bezobjawowy.

Leczenie COVID-19

W przypadku łagodnego lub umiarkowanego przebiegu COVID-19 stosuje się leczenie objawowe. Warto jednak zawsze skonsultować się z lekarzem rodzinnym i/lub farmaceutą i zastosować się do wskazówek dotyczących postępowania i zastosowania leków. Jeżeli natomiast objawy COVID-19 są silne i uciążliwe oraz wzmagają się wraz z upływem czasu, a dodatkowo pacjent skarży się na trudności w oddychaniu, problemy z nabraniem powietrza, ból w klatce piersiowej lub problemy z mową lub ruchem to wtedy konieczne jest natychmiastowe skonsultowanie się z lekarzem. Czasem wymagana może być również hospitalizacja.

Profilaktyka COVID-19

W przypadku koronawirusa SARS-CoV-2 i pandemii COVID-19 niezwykle istotna jest profilaktyka zakażeń, a w szczególności: 

• utrzymywanie dystansu społecznego od innych osób; 
• noszenie maski zakrywającej usta i nos – w szczególności w pomieszczeniach zamkniętych i wtedy, kiedy utrzymanie dystansu jest niemożliwe; 
• częste mycie rąk za pomocą wody z mydłem lub środka dezynfekującego na bazie alkoholu; 
• pozostawanie w domu, jeżeli jest się chorym i ma się objawy choroby; 
• zachowywanie odpowiednich zasad higieny podczas kichania i kasłania, poprzez zakrywanie nosa i usta wewnętrzną stroną łokcia lub chusteczką; 
• szczepienia przeciwko COVID-19.

Rodzaje szczepień na COVID-19

Niezwykle ważnym a właściwie prawie najważniejszym sposobem profilaktyki i ochrony przed COVID-19 są szczepienia. Obecnie eksperci są zgodni, że szczepienia te zmniejszają ryzyko zachorowania, chronią przed ciężkim przebiegiem COVID-19, ryzykiem hospitalizacji i powikłaniami po zakażeniu.

Obecnie w Polsce dostępne są 4 szczepionki przeciwko COVID-19: 

• szczepionki mRNA (Comirnaty, szczepionka firmy Pfizer/BioNTech, Spikevax, szczepionka firmy Moderna); 
• szczepionki wektorowe (Vaxzevria, szczepionka firmy AstraZeneca, COVID-19 Vaccine Janssen, szczepionka firmy Jonhson&Jonhson)

Jak działają szczepionki mRNA przeciwko COVID-19?

Jednym z rodzajów szczepionek przeciwko COVID-19 dostępnym na polskim rynku są szczepionki mRNA. Zawierają one fragment mRNA (informacyjnego kwasu rybonukleinowego) wirusa. Fragment ten koduje biało S i zamknięty jest w kapsułkach z nanocząsteczek lipidowych. Kapsułki te chronią mRNA przed zniszczeniem. Dodatkowo ułatwiają transport mRNA oraz wzmacniają odporność. Po zaszczepieniu, w komórce człowieka na podstawie informacji z mRNA (ze szczepionki) syntetyzowane jest białko S wirusa SARS-CoV-2. Białko to jest silnym antygenem i w związku z tym organizm człowieka zaczyna produkować przeciwciała oraz limfocyty T. W ten sposób powstaje odpowiedź odpornościowa humoralna i komórkowa. Powstałe w organizmie przeciwciała przeciwko białku S, w przypadku zakażenia wirusem SARS-CoV-2 będą wiązać się z białkami S zlokalizowanymi na otoczce koronawirusa. W ten sposób zablokują wiązanie się wirusa z receptorami komórkowymi, jego wnikanie do komórek i namnażanie. Tym samym zneutralizują wirusa i zmniejszą ryzyko zachorowania na COVID-19.

Szczepionkami mRNA przeciwko COVID-19 są: 

• Comirnaty firmy Pfizer/BioNTech 
• Spikevax firmy Moderna

Jak działają szczepionki wektorowe przeciwko COVID-19?

Drugim typem szczepionek przeciwko COVID-19, obecnym na polskim rynku są szczepionki wektorowe. Takie szczepionki składają się z adenowirusa zwierzęcego, który nie może się namnażać i nie powoduje choroby. Obecne w szczepionkach adenowirusy zostały zmodyfikowane w taki sposób, aby zawierały gen odpowiedzialny za wytwarzanie białka S wirusa SARS-CoV-2. W ten sposób adenowirus pełni rolę wektora – tzn. dostarcza do komórki gen SARS-CoV-2. W momencie podania szczepionki w mięsień naramienny górnej części ramienia, w komórkach zostaje uwolniony fragment DNA kodujący białko S wirusa. W ciągu doby od podania szczepionki, w komórce zaczyna być produkowane białko, które jest silnym antygenem. Wtedy organizm produkuje przeciwciała przeciwko białku S i limfocyty T. Tym samym organizm człowieka w momencie zetknięcia z koronawirusem wie jak już go zwalczać i nie dopuścić do rozprzestrzenienia zakażenia.

Szczepionkami wektorowymi przeciwko COVID-19 są: 

• Vaxzevria firmy AstraZeneca 
• COVID-19 Vaccine Janssen firmy Jonhson&Jonhson

Co warto wiedzieć o poszczególnych szczepionkach przeciwko COVID?

Szczepionka Comirnaty firmy Pfizer/BioNTech - najważniejsze informacje: 

• szczepionka Comirnaty firmy Pfizer/BioNTech jest szczepionką mRNA; 
• szczepionka ta została dopuszczona do obrotu jako pierwsza szczepionka przeciwko COVID-19 – zarówno na Świecie, w Europie jak i w Polsce; 
• szczepionka Comirnaty firmy Pfizer/BioNTech wskazana jest do czynnego uodparniania osób w wieku od 12 lat w celu zapobiegania chorobie COVID-19 wywołanej przez wirusa SARS-CoV-2; 
• szczepionka Comirnaty podawana jest domięśniowo – w mięsień naramienny w górnej części ramienia; 
• pełen cykl szczepienia szczepionką firmy Pfizer/BioNTech obejmuje podanie 2 dawek szczepionki w odstępie 21 - 42 dni; 
• w badaniach klinicznych skuteczność szczepionki Comirnaty firmy Pfizer/BioNTech w zapobieganiu wystąpieniu COVID-19 wynosiła 94,6% u uczestników badania w wieku powyżej 16 lat; 
• skuteczność szczepionki Comirnaty firmy Pfizer/BioNTech z grupie młodzieży 12-15 lat w badaniach klinicznych wynosiła 100%. 

 Szczepionka Spikevax firmy Moderna - najważniejsze informacje:

• szczepionka Spikevax firmy Moderna jest szczepionką mRNA; 
• szczepionka ta wskazana jest do czynnego uodparniania osób w wieku od 12 lat w celu zapobiegania chorobie COVID-19 wywołanej przez wirusa SARS-CoV-2; 
• szczepionka firmy Moderna podawana jest domięśniowo – w mięsień naramienny w górnej części ramienia; 
• pełen cykl szczepienia szczepionką Spikevax obejmuje podanie 2 dawek szczepionki w odstępie 28 dni;
• w badaniach klinicznych skuteczność szczepionki Spikevax firmy Moderna u osób dorosłych w zakresie zapobiegania COVID-19 wynosiła 93,6%; 
• skuteczność tej szczepionki w grupie młodzieży 12-17 lat w badaniach klinicznych wynosiła 100%.

Szczepionka Vaxzevria firmy AstraZeneca - najważniejsze informacje: 

• szczepionka Vaxzevria firmy AstraZeneca jest szczepionką wektorową; 
• szczepionka ta wskazana jest do czynnego uodparniania osób w wieku od 18 lat w celu zapobiegania chorobie COVID-19 wywołanej przez wirusa SARS-CoV-2; 
• szczepionka Vaxzevria podawana jest domięśniowo – w mięsień naramienny w górnej części ramienia; 
• pełen cykl szczepienia szczepionką firmy AstraZeneca obejmuje podanie 2 dawek szczepionki w odstępie 28-84 dni; 
• w badaniach klinicznych skuteczność tej szczepionki u osób dorosłych w zakresie zapobiegania COVID-19 wynosiła 62,6% i w 100% przed hospitalizacją.

Szczepionka COVID-19 Vaccine Janssen firmy Jonhson&Jonhson - najważniejsze informacje:

• szczepionka COVID-19 Vaccine Janssen firmy Jonhson&Jonhson jest szczepionką wektorową;
• szczepionka ta wskazana jest do czynnego uodparniania osób w wieku od 18 lat w celu zapobiegania chorobie COVID-19 wywołanej przez wirusa SARS-CoV-2; 
• szczepionka firmy Jonhson&Jonhson podawana jest domięśniowo – w mięsień naramienny w górnej części ramienia; 
• pełen cykl szczepienia szczepionką COVID-19 Vaccine Janssen obejmuje podanie 1 dawki szczepionki; 
• w badaniach klinicznych skuteczność szczepionki COVID-19 Vaccine Janssen firmy Jonhson&Jonhson u osób dorosłych w zakresie zapobiegania COVID-19 wynosiła 52-74,4% i 73,1-85,9% w przypadku ciężkiej postaci COVID-19.

Szczepionki przeciwko COVID-19 w czasie ciąży

Zgodnie z rekomendacją ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników szczepienia przeciwko COVID-19 powinny być oferowane kobietom w ciąży i w okresie laktacji. Jest to stanowisko polskich ekspertów, którzy opracowali je w oparciu o własne badania i obserwacje a także na podstawie światowych badań naukowych oraz rekomendacji światowych towarzystw naukowych.

Warto pamiętać, że kobiety w ciąży narażone są na ciężkie zachorowania na COVID-19. Ciężkie przechorowanie tej choroby w ciąży może wiązać się z dużym ryzykiem zarówno dla matki jak i dla przebiegu ciąży jak i dla zdrowia dziecka. Dlatego też szczepienia są dobrą opcją profilaktyki. Tym bardziej, że dostępne są już dane i badania, które pokazują, że noworodki których mamy zaszczepiły się w będąc ciąży przeciwko COVID-19 mają przeciwciała przeciwko SARS-CoV-2 i tym samym są chronione przez zakażeniem koronawirusem w okresie niemowlęcym. Eksperci Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników rekomendują stosowanie szczepionek mRNA u kobiet w ciąży.

Szczepionki przeciwko COVID-19 w okresie karmienie piersią

Polscy eksperci rekomendują szczepienia przeciwko COVID-19 także kobietom w okresie laktacji. Mało prawdopodobne jest, aby składniki szczepionki przenikały do mleka mamy. Dotychczas nie wykazano negatywnego wpływu szczepionek przeciwko COVID-19 na proces laktacji i na zdrowie dziecka karmionego piersią. Nie zaleca się aby kobieta po przyjęciu szczepionki przeciwko COVID-19 przerywała karmienie piersią.

Działania niepożądane szczepionek przeciwko

COVID-19 Szczepionki przeciwko COVID-19 tak jak i wszystkie inne szczepionki mogą powodować działania niepożądane – tzw. niepożądane odczyny poszczepienne (NOP). Do najczęstszych działań niepożądanych występujących po zaszczepieniu szczepionkami mRNA zalicza się miejscowe niepożądane odczyny poszczepienne (ból, zaczerwienie, obrzęk w miejscu wkłucia) oraz działania ogólnoustrojowe takie jak gorączka, dreszcze, zmęczenie, bóle głowy, stawów, mięśni. Działania te najczęściej mają charakter umiarkowany i po kilku dniach ustępują. Owszem, po podaniu szczepionki mRNA mogą także pojawiać się poważniejsze działania niepożądane takie jak: zapalenie mięśnia sercowego lub osierdzia. Przypadki te występowały jednak rzadko. Niemniej po przyjęciu szczepionki mRNA należy obserwować swój organizm i w przypadku zauważenia niepokojących objawów należy natychmiast skonsultować się z lekarzem.

Jeżeli chodzi o szczepionki wektorowe to działanie niepożądane jakie mogą wystąpić po tych szczepionkach są zbliżone do NOP-ów występujących po szczepionkach mRNA – czyli są to najczęściej reakcje miejscowe (ból, zaczerwienie, obrzęk w miejscu wkłucia) i ogólnoustrojowe (gorączka, dreszcze, zmęczenie, bóle głowy, stawów, mięśni). Te ewentualne działania niepożądane mają zazwyczaj charakter łagodny lub miarkowany i po kilku dniach ustępują. Warto pamiętać, że w przypadku szczepionek wektorowych mogą pojawiać się nietypowe zdarzenia zakrzepowo-zatorowe przebiegające z małopłytkowością. Takie działanie niepożądane występują z częstością 1-10/1 000 000 podanych dawek – więc bardzo rzadko. Niemniej jednak należy o tym pamiętać i w przypadku zauważenia u siebie po szczepieniu: duszności, bólu w klatce piersiowej, obrzęku kończyn dolnych, ból brzucha i głowy należy niezwłocznie udać się do lekarza.

Co zrobić w przypadku zauważenia u siebie niepożądanych odczynów poszczepiennych po szczepionce przeciwko COVID-19? W przypadku zauważenia u siebie działań niepożądanych po szczepieniu należy zgłosić się do lekarza. Lekarz oprócz zbadania pacjenta i podania wskazówek co do właściwego postępowania, stwierdzi niepożądany odczyn poszczepienny (NOP) i zgłosi go do inspekcji sanitarnej. NOP można także samodzielnie zgłosić do Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Al. Jerozolimskie 181C, 02-222 Warszawa, tel.: +48 22 49 21 301, faks: +48 22 49 21 309, strona internetowa: https://smz.ezdrowie.gov.pl. NOP-y można także zgłaszać bezpośrednio do podmiotu odpowiedzialnego, do którego kontakt zawsze znajduje się w ulotce dołączonej do opakowania.

Dlaczego warto zaszczepić się przeciwko COVID-19?

Zdecydowanie warto zaszczepić się przeciwko COVID-19, ponieważ: 

• szczepionki przeciwko COVID-19 stanowią ochronę przed zachorowaniem na COVID-19; 
• szczepionki przeciwko COVID-19 chronią przed ciężkim przebiegiem infekcji spowodowanej wirusem SARS-CoV-2;
• szczepionki przeciwko COVID-19 zmniejszają ryzyko śmierci z powodu COVID-19 o ponad 90%; 
• szczepionki przeciwko COVID-19 chronią (choć w mniejszym stopniu) przed wariantem DELTA wirusa SARS-CoV-2.

Jak zaszczepić się przeciwko COVID-19?

Każda osoba powyżej 12 roku życia ma na swoim Internetowym Koncie Pacjenta e-skierowanie na szczepienie. Na szczepienie można zapisać się poprzez: 

• infolinię 989; 
• e-Rejestrację;
• wysłanie SMS o treści SzczepimySie na numer 880 333 333; 
• bezpośrednie zapisanie się w punkcie szczepień.

Bibliografia: 

• www.szczepienia.info
• Charakterystyka Produktu Leczniczego Comirnaty firmy Pfizer/BioNTech https://ec.europa.eu/health/documents/community-register/2021/20210723152678/anx_152678_pl.pdf
• Charakterystyka Produktu Leczniczego Spikevax firmy Moderna https://ec.europa.eu/health/documents/community-register/2021/20210723152684/anx_152684_pl.pd
• Charakterystyka Produktu Leczniczego Vaxzevria firmy AstraZeneca https://ec.europa.eu/health/documents/community-register/2021/20210719152657/anx_152657_pl.pdf
• Charakterystyka Produktu Leczniczego Vaxzevria firmy AstraZeneca COVID-19 Vaccine Janssen firmy Jonhson&Jonhson https://ec.europa.eu/health/documents/community-register/2021/20210723152677/anx_152677_pl.pdf
• Stanowisko Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego w sprawie szczepień przeciwko COVID-19 https://www.neonatologia.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=232