Szczepienia przeciwko COVID-19 w ciąży

Czym są SARS-CoV-2 i COVID-19?

Od marca 2020 roku koronawirus SARS-CoV-2 obecny jest w Polsce i z każdym miesiącem powoduje coraz więcej przypadków COVID-19. Jest to związane z tym, że SARS-CoV-2 to wirus i jako wirus ciągle i nieustannie mutuje. W związku z tym obecnie mamy kolejną falę pandemii - tym razem coraz więcej przypadków COVID-19 spowodowanych jest wariantem Omikron (stan na koniec stycznia 2022 roku).

Przebieg zakażenia SARS-CoV-2, niezależnie od wariantu wirusa, który go powoduje, może objawiać się różnymi symptomami, takimi jak:

• gorączka;
• kaszel;
• katar;
• duszność;
• ból gardła;
• ból głowy;
• bóle mięśni i stawów;
• zmęczenie i osłabienie;
• utrata węchu czy smaku;
• objawy ze strony przewodu pokarmowego: biegunka, wymioty, nudności.

Przebieg choroby COVID-19 może być różny - od bezobjawowego, poprzez skąpoobjawowy i ciężki. Po przechorowaniu COVID-19 mogą wystąpić różne powikłania o różnym stopniu nasilenia. Na ciężki przebieg COVID-19 i poważne powikłania po przechorowaniu zakażenia SARS-CoV-2 narażone są między innymi kobiety w ciąży, którym poświęcony jest niniejszy artykuł.

Jak wygląda przebieg COVID-19 u kobiet w ciąży?

Na zakażenie koronawirusem narażeni jesteśmy wszyscy - zarówno osoby starsze jak i dzieci, tak kobiety, jak i mężczyźni. Szczególnie narażone na ciężki przebieg COVID-19 są osoby chore, z licznymi chorobami współistniejącymi (nowotwory, choroby płuc, nadciśnienie i inne), a także kobiety w ciąży.

W okresie ciąży, w organizmie kobiety zachodzi wiele zmian w układzie immunologicznym, oddechowym czy sercowo-naczyniowym. To sprawia, że kobiety w ciąży są bardziej narażone na infekcję SARS-CoV-2 i ciężki przebieg COVID-19. Oczywiście to nie jest tak, że każda kobieta w ciąży przechoruje COVID-19 w sposób ciężki i trafi do szpitala - owszem, część kobiet ciężarnych przejdzie COVID-19 w sposób bezobjawowy lub z lekkimi i umiarkowanymi symptomami, takimi jak gorączka, bóle mięśni i gardła. Jednak, ze względu na obciążenie organizmu, u kobiety w ciąży może dochodzić do bardziej nasilonych objawów, a także do powikłań.

Powikłania po COVID-19 u kobiet w ciąży

U niektórych kobiet będących w ciąży, zakażenie koronawirusem może wiązać się z ciężkim przebiegiem COVID-19 i wieloma niebezpiecznymi - zarówno dla matki jak i dziecka - powikłaniami. Jak wskazują badania i obserwacje, zakażenie SARS-CoV-2 w ciąży może wiązać się ze znacznie zwiększonym ryzykiem:

• powstawania zakrzepów;
• dysfunkcji łożyska;
• nadkażenia bakteryjnego, wymagającego leczenia antybiotykami;
• hospitalizacji - w tym przyjęcia na oddział intensywnej opieki medycznej; 
• leczenia tlenem;
• podłączenia respiratora;
• włączenia do leczenia ciągłego pozaustrojowego natlenienia krwi (ECMO); 
• śmierci kobiety w wyniku zakażenia SARS-CoV-2.

COVID-19 a poród i zdrowie dziecka (ryzyko poronienia, infekcji dziecka i innych)

Oprócz wymienionych w poprzednim punkcie powikłań, jakie mogą pojawić się w wyniku zakażenia koronawirusem w czasie ciąży, warto mieć na uwadze wpływ choroby COVID-19 na poród i zdrowie dziecka. Jak wskazują badania, zakażenie SARS-CoV-2 w czasie ciąży może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem:

• dysfunkcji łożyska;
• porodu przedwczesnego;
• urodzenia wcześniaka i zwiększonego ryzyka komplikacji związanych z wcześniactwem;
• konieczności wykonania ciecia cesarskiego;
• infekcji noworodka i ciężkiego przebiegu COVID-19 u dziecka;
• śmierci matki i dziecka w okresie okołoporodowym.

Jak ochronić się przed zakażeniem SARS-CoV-2 w trakcie ciąży?

Zakażenie koronawirusem w czasie ciąży, tak jak opisano powyżej, może być niebezpieczne zarówno dla matki jak i dla dziecka. Dlatego też bardzo ważne jest, aby kobieta w ciąży chroniła się przed zakażeniem. W tym celu koniecznym będzie:

• unikanie tłumów;
• unikanie kontaktów z osobami z objawami infekcji;
• noszenie maseczek - w szczególności w miejscach, w których trudno zachować dystans/odległość od innych osób;
• regularne mycie i dezynfekowanie rąk.

Bardzo ważne, a co najważniejsze, bezpieczne w ciąży i skuteczne w zapobieganiu zachorowaniom na COVID-19, ciężkim przebiegom i powikłaniom po zakażeniu SARS-CoV-2 jest przyjęcie szczepienia przeciwko COVID-19.

Szczepienia przeciwko COVID w ciąży

Od grudnia 2020 dostępne są w Polsce szczepienia przeciwko COVID-19. Więcej o samych szczepieniach można przeczytać w naszych poprzednich artykułach, a w tym:

• Szczepienia na COVID-19 - co warto o nich wiedzieć?
• Szczepienia na COVID-19 w pytaniach i odpowiedziach - część I
• Szczepienia na COVID-19 w pytaniach i odpowiedziach - część II
• Szczepienia przeciwko COVID-19 u dzieci w wieku 5-11 lat.

Same szczepienia przeciwko COVID-19 wzbudzają wiele pytań i wątpliwości - w szczególności jeżeli chodzi o szczepienia w czasie ciąży. Niemiej, warto jednak pamiętać o kilku podstawowych kwestiach:

• w czasie ciąży można, a nawet należy zaszczepić się przeciwko tężcowi, błonnicy, krztuścowi, WZW B czy grypie - także szczepienia przeciwko COVID-19 nie są nowością i wyjątkiem;
• owszem, nie wszystkie szczepienia mogą być stosowane w czasie ciąży. Przeciwwskazane są te szczepienia, które zawierają żywe mikroorganizmy, natomiast żadna z dostępnych szczepionek przeciwko COVID-19 nie zawiera żywego koronawirusa SARS-CoV-2;
• powodem wielu wątpliwości związanych ze szczepieniami przeciwko COVID-19 zapewne jest to, iż w momencie wprowadzenia ich do użytku nie zostały one w badaniach klinicznych podane kobietom w ciąży. Nie jest to jednak żadna nowość ani fakt, który sprawiałby, że obecnie nie można podać tych szczepionek kobietom ciężarnym. Po ponad roku szczepień na całym świecie mamy doskonałe i bardzo liczne dane, które wskazują, że szczepienia w ciąży są nie tylko skuteczne, ale także bezpieczne - zarówno dla kobiety, przebiegu ciąży jak i dla zdrowia dziecka.

Ponadto obecnie dysponujemy licznymi badaniami i raportami, które wskazują, że:

• częstość występowania działań niepożądanych (ból w miejscu ukłucia, gorączka, bóle głowy, mięśni, osłabienie) po szczepieniach przeciwko COVID-19 jest zbliżona do częstości występowania działań niepożądanych w populacji kobiet niebędących w ciąży;
• ryzyko wystąpienia poronienia, porodu przedwczesnego, urodzenia martwego dziecka czy śmierci dziecka po porodzie jest podobne do populacji wszystkich kobiet - w związku z tym można powiedzieć (na podstawie badań i obserwacji na licznej grupie kobiet), że szczepienia nie zwiększają ryzyka wystąpienia tych zdarzeń;
• reakcje anafilaktyczne po szczepieniu przeciwko COVID-19 w czasie ciąży są bardzo rzadkie - 47 przypadków na 10000000 zaszczepionych kobiet;
• po zaszczepieniu kobiety w ciąży, w jej organizmie powstają przeciwciała. Te przeciwciała przechodzą do płodu i chronią dziecko po narodzinach przed zakażeniem SARS-CoV-2;
• dodatkowo przeciwciała wytworzone w organizmie kobiety przenikają wraz z mlekiem w trakcie karmienia piersią, do organizmu dziecka i stanowią dodatkową ochronę przed koronawirusem.

I co istotne, liczne towarzystwa naukowe, w tym Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników, rekomendują szczepienia kobiet planujących ciążę, będących w ciąży, w połogu lub karmiących piersią.

Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w sprawie szczepień ciężarnych przeciwko COVID-19

26.04.2021 Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników PTGiP opublikowało stanowisko dotyczące szczepień kobiet ciężarnych przeciwko COVID-19. Eksperci PTGiP wskazali, że kobiety ciężarne należą do grupy zwiększonego ryzyka ciężkiego przebiegu zakażenia SARS-CoV-2 i w związku z tym pacjentki te powinny być szczepione przeciwko COVID-19 - szczepionkami preferowanymi do stosowania w czasie ciąży powinny być w pierwszej kolejności szczepionki typu mRNA. Jak wskazali eksperci PTGiP w swoich rekomendacjach, szczepionki przeciwko COVID-19 są bezpieczne i nie stanowią ryzyka dla kobiety w ciąży, przebiegu ciąży i porodu, a także dla dziecka. Rekomendacje PTGiP opierają się na analizie danych a także na rekomendacjach i stanowiskach innych światowych towarzystw naukowych.

Rekomendacje innych towarzystw naukowych w sprawie szczepień przeciwko COVID-19 w czasie ciąży

Europejskie i światowe organizacje, instytuty i centra badawcze zdecydowanie zalecają podawanie szczepionek przeciwko koronawirusowi u kobiet w ciąży. Zaliczają się do nich między innymi:

• Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), która zaleca, aby kobiety w ciąży, które są narażone za zakażenia koronawirusem i/lub mają choroby współistniejące, szczepiły się przeciwko COVID-19;
• Europejska Agencja Leków (EMA) wskazuje, że dostępne dane na temat szczepień przeciwko COVID-19 w czasie ciąży pokazują, że szczepionki przeciwko COVID-19: nie powodują powikłań ciążowych u kobiet i dzieci, nie zwiększają ryzyka powikłań w ciąży, poronień, przedwczesnego porodu lub działań niepożądanych u dzieci, zmniejszają ryzyko hospitalizacji i zgonów, mogą powodować u kobiet w ciąży niepożądane odczyny poszczepienne podobne (zarówno rodzajem jak i częstotliwością występowania) do działań niepożądanych występujących w populacji ogólnej, a korzyści z zaszczepienia przeciwko COVID-19 w czasie ciąży zdecydowanie przewyższają ewentualne ryzyka;
• The American College of Obstetricians and Gynecologist (ACOG) uważa, że szczepienia przeciwko COVID-19 są bezpieczne do stosowania w czasie ciąży i rekomenduje szczepionki mRNA do stosowania u kobiet ciężarnych;
• Brytyjski Komitet ds. Szczepień (JCVI) rekomenduje szczepienia przeciwko COVID-19 kobieto w ciąży w tym samym czasie co reszta populacji;
• Centres for Disease Control and Prevention wskazuje, że szczepionki przeciwko COVID-19 są bezpieczne do stosowania w czasie ciąży;
• Advisory Committee on Immunization Practices zaleca szczepienia przeciwko COVID-19 w czasie ciąży;
• Society for Maternal-Fetal Medicine rekomenduje szczepienia przeciwko COVID-19 kobiet ciężarnych jak i karmiących piersią.

Dlaczego warto zaszczepić się przeciwko COVID-19 w ciąży?

Planując ciążę lub będąc w ciąży warto zaszczepić się przeciwko COVID-19. Szczepienie przeciwko COVID-19 w ciąży:

• jest bezpieczne (w ciąży i w okresie karmienia piersią): nie powoduje powikłań ciążowych u kobiet i dzieci, nie zwiększa ryzyka powikłań w ciąży, poronień, przedwczesnego porodu lub działań niepożądanych u dzieci;
• jest skuteczne: zmniejsza ryzyko hospitalizacji i zgonów w przypadku zachorowania na COVID-19 przez kobietę w ciąży; 
• chroni dziecko po porodzie, poprzez przekazywanie przez łożysko, a potem wraz z mlekiem mamy, jej dziecko otrzymuje przeciwciała przeciwko wirusowi SARS-CoV-2.

Kiedy najlepiej zaszczepić się przeciwko COVID-19?

Przeciwko COVID-19 warto zaszczepić się jeszcze przed zajściem w ciążę, na etapie jej planowania - aby stężenie przeciwciał w organizmie było nadal wysokie. Jeżeli nie ma takiej możliwości, to najlepszym - według ekspertów - czasem na zaszczepienie się przeciwko COVID-19 jest II trymestr ciąży (także jeśli jest to przyjęcie pierwszej dawki szczepionki).

Bibliografia:
1. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące szczepień kobiet ciężarnych przeciwko COVID-19. Wrocław, 26.04.2021
2. Lauterbach., Szczepienia przeciwko COVID-19 kobiet planujących ciążę, będących w ciąży czy w okresie laktacji. Ginekologia po dyplomie, 2021, 11
3. Asma Khail et al., SARS-CoV-2 infection in pregnancy: A systematic review and meta-analysis of clinical features and pregnancy outcomes. EClinicalMedicine, 2020, 25, 100446
4. Stafford I.A., et al The coronavirus disease 2019 vaccine in pregnancy: risks, benefits, and recommendations
5. Covid mRNA vaccines and pregnancy https://www.ema.europa.eu/en/news/covid-19-latest-safety-data-provide-reassurance-about-use-mrna-vaccines-during-pregnancy