Testy na nietolerancje - co warto wiedzieć?

Alergia a nietolerancja - jak je rozróżnić?

Choć alergia i nietolerancja pokarmowa są często mylone, to dwa odrębne zjawiska o różnym mechanizmie działania.

• Alergia pokarmowa to reakcja układu odpornościowego na określony składnik pożywienia. W odpowiedzi na alergen organizm wytwarza przeciwciała IgE, co prowadzi do natychmiastowych objawów, takich jak wysypka, obrzęk, duszności czy nawet wstrząs anafilaktyczny. Reakcja alergiczna jest gwałtowna i może stanowić zagrożenie życia.
• Nietolerancja pokarmowa nie angażuje układu odpornościowego w sposób charakterystyczny dla alergii. Objawy nietolerancji pokarmowej pojawiają się zwykle z opóźnieniem – od kilku godzin do nawet kilku dni po spożyciu problematycznego produktu. Nietolerancja może wynikać z niedoboru enzymów trawiących dany składnik (np. laktazy przy nietolerancji laktozy) lub reakcji organizmu na substancje zawarte w jedzeniu, np. histaminę.

Właściwe rozróżnienie alergii i nietolerancji jest kluczowe dla doboru odpowiednich testów diagnostycznych oraz skutecznego leczenia.

Objawy nietolerancji pokarmowej

Objawy nietolerancji mogą być różnorodne i obejmować różne układy organizmu. Ze względu na ich niespecyficzny charakter, diagnoza bywa trudna. Najczęstsze dolegliwości to:

• ze strony układu pokarmowego: wzdęcia, bóle brzucha, biegunki, zaparcia, nudności, refluks, mogą występować również nadmierne gazy oraz uczucie pełności po posiłku. Długotrwałe problemy trawienne mogą prowadzić do niedoborów składników odżywczych i ogólnego osłabienia organizmu.
• skórne: wysypki, świąd, egzema, trądzik, czasem pojawiają się także obrzęki, suchość skóry lub nadmierne jej przetłuszczanie. Objawy skórne mogą przypominać reakcje alergiczne, dlatego często są błędnie diagnozowane.
• neurologiczne: bóle głowy, migreny, zawroty głowy, problemy z koncentracją, mogą towarzyszyć również zaburzenia snu oraz zwiększona drażliwość. Często osoby z nietolerancją pokarmową skarżą się na tzw. „mgłę mózgową”, czyli uczucie otępienia i trudności w myśleniu.
• ogólnoustrojowe: zmęczenie, osłabienie, bóle stawów i mięśni, wahania nastroju, mogą także wystąpić problemy z odpornością oraz częste infekcje. Niektóre osoby odczuwają przewlekłe zmęczenie, które nie ustępuje nawet po długim odpoczynku.

Nietolerancja pokarmowa może również przyczyniać się do długotrwałych problemów zdrowotnych, takich jak przewlekłe stany zapalne, zaburzenia metaboliczne czy spadek odporności. Nieleczona, może zwiększać ryzyko chorób autoimmunologicznych oraz przyczyniać się do pogorszenia kondycji psychicznej.

Diagnostyka nietolerancji pokarmowej

Ponieważ objawy nietolerancji mogą występować z opóźnieniem i mieć różnorodny charakter, ich diagnoza wymaga odpowiedniego podejścia. Wyróżnia się kilka metod diagnostycznych nietolerancji pokarmowych, które przedstawiamy poniżej.

Testy pokarmowe

Testy laboratoryjne pozwalają na wykrycie nietolerancji na różne składniki diety. Są one szczególnie przydatne w przypadkach, gdy objawy są niespecyficzne i trudno powiązać je z konkretnym produktem. Najczęściej stosowane to:

• Testy na przeciwciała IgG – mierzą poziom przeciwciał IgG specyficznych dla określonych składników pokarmowych. Wysoki poziom tych przeciwciał może wskazywać na nietolerancję. Testy te obejmują szeroką gamę produktów, co pozwala na dokładne określenie potencjalnych problematycznych składników. Mogą być szczególnie pomocne w przypadkach przewlekłych dolegliwości ze strony układu pokarmowego.
• Testy na IgG4 – podobne do testów IgG, lecz koncentrujące się na podklasie IgG4, która odgrywa rolę w reakcjach opóźnionych. Niektóre badania sugerują, że wysokie stężenie IgG4 może świadczyć o nadmiernym kontakcie organizmu z danym alergenem pokarmowym. Wciąż jednak trwają dyskusje na temat skuteczności tego typu testów w diagnostyce nietolerancji pokarmowej. Warto skonsultować wyniki z lekarzem lub dietetykiem w celu prawidłowej interpretacji.
• Testy na nadwrażliwość na histaminę – sprawdzają reakcję organizmu na histaminę, która może powodować nietolerancję u osób z jej zaburzoną degradacją. Nadmiar histaminy w organizmie może prowadzić do objawów takich jak bóle głowy, zaczerwienienie skóry czy zaburzenia trawienne. Testy te są szczególnie przydatne u osób podejrzewających nietolerancję histaminową, zwłaszcza jeśli zauważają objawy po spożyciu fermentowanych produktów, czerwonego wina czy serów dojrzewających. W przypadku stwierdzenia nadwrażliwości zaleca się stosowanie diety niskohistaminowej.

Test na nietolerancje pokarmowe

Testy na nietolerancje pokarmowe można wykonać zarówno w laboratorium, jak i w warunkach domowych przy użyciu specjalnych zestawów diagnostycznych. Wybór odpowiedniej metody zależy od rodzaju podejrzewanej nietolerancji oraz dostępności badań. Dostępne metody obejmują:

• Testy laboratoryjne z krwi – wymagają pobrania próbki krwi i analizy pod kątem reakcji na różne składniki pokarmowe. To jedna z najdokładniejszych metod diagnostycznych. Dzięki analizie przeciwciał możliwe jest wykrycie nadwrażliwości na szeroki zakres produktów spożywczych. Wyniki testu mogą pomóc w opracowaniu odpowiedniej diety eliminacyjnej, która zmniejszy objawy nietolerancji. W aptekach dostępne są także szybkie testy na nietolerancje pokarmowe, np. GLUTEN'ALARM Szybki test do diagnostyki celiakii, Biocard Celiac Test Domowy test na nietolerancje glutenu i wiele innych.
• Testy skórne – stosowane głównie w diagnostyce alergii, ale czasami wykorzystywane także do identyfikacji nietolerancji na określone substancje. Polegają na nałożeniu niewielkiej ilości alergenu na skórę i obserwacji reakcji organizmu. W przypadku nietolerancji pokarmowych ich skuteczność jest ograniczona, ponieważ nietolerancje rzadko wywołują natychmiastowe reakcje skórne. Z tego powodu testy skórne są rzadziej rekomendowane w diagnostyce nietolerancji niż w wykrywaniu alergii.
• Testy oddechowe – szczególnie przydatne w przypadku nietolerancji laktozy lub fruktozy, mierzą poziom wodoru w wydychanym powietrzu po spożyciu określonego składnika. Zwiększony poziom wodoru świadczy o nieprawidłowym trawieniu i fermentacji cukrów w jelitach. Test jest bezbolesny i stosunkowo łatwy do wykonania, ale wymaga wcześniejszego przygotowania, w tym odpowiedniej diety przed badaniem. Jest jedną z podstawowych metod stosowanych w diagnostyce nietolerancji węglowodanów.
• Diety eliminacyjne – polegają na stopniowym eliminowaniu potencjalnie problematycznych produktów z jadłospisu i obserwowaniu reakcji organizmu. To czasochłonna, ale skuteczna metoda. Wymaga dużej samodyscypliny i prowadzenia szczegółowego dziennika spożycia oraz objawów. Może być szczególnie skuteczna, jeśli jest przeprowadzana pod okiem dietetyka, który pomoże w odpowiednim bilansowaniu diety i identyfikacji nietolerowanych składników.

Dobór odpowiedniego testu zależy od rodzaju podejrzewanej nietolerancji oraz dostępności badań. W przypadku wątpliwości warto skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem, aby wybrać najlepszą metodę diagnostyczną i skutecznie zarządzać dietą.

Rozpoznanie i wyeliminowanie nietolerowanych składników może znacząco poprawić samopoczucie i jakość życia, dlatego warto zadbać o odpowiednią diagnostykę i świadome podejście do diety.

Źródła:

1. Wiercińska M., Nadwrażliwość na pokarmy: przyczyny, objawy i leczenie, Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/choroby/168572,nadwrazliwosc-na-pokarmy [dostęp 12.03.2025]
2. Food intolerance: Causes, types, symptoms, and diagnosis [Internet]. 2020, https://www.medicalnewstoday.com/articles/263965 [dostęp 12.03.2025]
3. NICE – Clinical guideline 2011 Food allergy in under 19s: assessment and diagnosis (CG116)