Zaparcia u dzieci – jak pomóc dziecku?

Jak rozpoznać zaparcia u dzieci?

Tak – zaparcia występują nie tylko u osób dorosłych, ale również u dzieci. I jak podają statystyki, problem ten dotyczy ok 0,3-8% populacji dziecięcej, choć niektóre źródła wskazują, że nawet 20% dzieci cierpi na zaparcia.

Kiedy mówimy o zaparciach?

Zgodnie z najnowszą, obecnie obowiązującą definicją Kryteriów IV Rzymskich, zaparcie to utrudnione oddawanie zbitych i twardych stolców rzadziej niż jeden na 2 dni z towarzyszącym temu bólem.

Jakie są rodzaje zaparć?

Wyróżnia się dwa rodzaje/typy zaparć – zaparcia organiczne i zaparcia czynnościowe. U dzieci najczęściej, bo w 90-95% wszystkich przypadków, występują zaparcia czynnościowe. O wiele rzadziej występują zaparcia organiczne, w których jakaś przyczyna w sposób organiczny utrudnia oddawanie stolca.

Przyczyny zaparć u dzieci

Przyczyny zaparć, szczególnie zaparć u dzieci mogą być różne. Mogą to być między innymi:

• zaburzenia metaboliczne
• choroby nerwowo-mięśniowe
• choroby tkanki łącznej
• zaburzenia anatomiczne

I te przyczyny w sposób organiczny utrudniają oddawanie stolca i wtedy właśnie mówimy o zaparciach organicznych. Ale zaparcia organiczne występują stosunkowo rzadko, bo o wiele częściej występują zaparcia czynnościowe i one mogą być spowodowane:

• nieprawidłową dietą
• odwodnieniem
• niedożywieniem
• stosowaniem niektórych leków

Bardzo duże znaczenie w występowaniu zaparć czynnościowych u dzieci mogą mieć aspekty psychologiczne takie jak:

• zbyt wczesne próby odpieluchowywania dziecka, które przebiegają lub przebiegały z naciskiem, wywieraniem presji, krzykiem czy karaniem, jeżeli próby te nie były udane
• niechęć dziecka do korzystania z toalet w żłobkach, przedszkolach czy szkołach, ze względu na złe czy nieprzyjemne warunki higieniczne
• sytuacja stresująca w życiu dziecka – czy to w domu czy w żłobku/przedszkolu/szkole
• niechęć a wręcz strach dziecka przed oddawaniem stolca po wcześniejszej bolesnej i nieprzyjemnej próbie jego oddania

Błędne koło problemu zaparć u dzieci

To nie jest tak, że zaparcie spowodowane jest tylko jedną przyczyną, którą jak się znajdzie i usunie to problem zostanie rozwiązany.

Problem zaparć u dzieci jest problemem bardzo złożonym na który nakładają się wielorakie przyczyny. Dodatkowo sam problem zaparć generuje inne objawy, które utrudniają oddawanie stolca i pogłębiają ten, trudny i nieprzyjemny, problem. Bowiem wyjściowe przyczyny zaparć nakładają się na siebie, prowadzą do utrudnionego oddawania stolca, bólu i nieprzyjemnych doznać związanych z wypróżnieniem. To powoduje, że u dziecka pojawia się niechęć a wręcz strach przed kolejnym oddawaniem stolca i tym samym dziecko zaczyna unikać wizyt w toalecie. Wstrzymywanie oddawania stolca prowadzi do zalegania mas kałowych w odbytnicy, do jej rozdęcia, obniżenia napięcia mięśni gładkich i tłumienia odruchu parcia. To wszystko w konsekwencji prowadzi do jeszcze większego pogłębienia i narastania problemu zaparć u dzieci i trudności w ich rozwiązaniu.

Co podać dziecku na zatwardzenie?

Należy pamiętać, że problem zaparć u dzieci pojawia się i występuje dość często. Długo utrzymujące się zaparcie jest nie tylko nieprzyjemne, ale przede wszystkim bardzo niezdrowe. Dlatego też, jeżeli zauważymy, że u dziecka pojawił się kłopot z oddawaniem stolca to nie bagatelizujmy tego problemu - obserwujmy dziecko, popatrzmy, jak reaguje na próby wypróżnienia, czy występuje ból i nieprzyjemne doznania w trakcie oddawania stolca oraz czy dziecko się na to skarży. Przede wszystkim nie umniejszajmy problemu – bo on sam nie zniknie tylko trzeba umiejętnie i skutecznie zadziałać. I tu z pomocą powinien przyjść lekarz, który obejrzy dziecko, zbada, zleci badania, jeżeli uzna to za stosowne i po zebraniu wywiadu zleci odpowiedni sposób postępowania.

Zaparcia u dzieci – leczenie

Leczenie zaparć u dzieci nie jest proste. Jest to proces długotrwały i wielokierunkowy, który wymaga ze strony rodziców cierpliwości, zaangażowania oraz dużej determinacji. Leczenie zaparć u dzieci powinno obejmować postępowanie niefarmakologiczne i farmakologiczne. Dopiero takie wielokierunkowe działania mogą pomóc dziecku, ułatwić wypróżnianie, uregulować częstość oddawania stolca i tym samym rozwiązać problem.

Postępowanie niefarmakologiczne

Bardzo ważne w leczeniu zaparć u dzieci jest postępowanie niefarmakologiczne na które składa się:

• właściwa, odpowiednia, dobrze zbilansowana i zróżnicowana dieta bogatoresztkowa
• odpowiednie nawodnienie organizmu poprzez spożywanie właściwych ilości wody
• wprowadzenie i utrzymanie regularnej aktywności fizycznej
• właściwy i umiejętny trening korzystania z toalety
• korzystanie z pomocy psychologa lub psychiatry

Należy pamiętać, że postępowanie niefarmakologiczne uzupełnia postępowanie farmakologiczne. Bez właściwego działania poza farmakologicznego nie uda się skutecznie rozwiązać problemu zaparć u dziecka!

Postępowanie farmakologiczne

Niezwykle ważne i istotne w leczeniu zaparć u dzieci jest postępowanie farmakologiczne – czyli stosowanie produktów przeczyszczających, dostępnych na rynku i przeznaczonych dla dzieci. Ale warto pamiętać, że takie postępowanie (podanie preparatu przeczyszczającego) nie polega na działaniu jednorazowym/doraźnym. Takie leczenie obejmuje 3 etapy:

• etap I – czyli etap pierwszy – polega na odblokowaniu jelit i umożliwieniu usuniecia zalegających mas kałowych poprzez podanie produktu o działaniu przeczyszczającym
• etap II – czy etap podtrzymujący leczenie – polega na długotrwałym i regularnym stosowaniu preparatów przeczyszczających
• etap III – czyli etap ostatni – polega na stopniowym i powolnym odstawianiu leków. Dopiero tak poprowadzone leczenie farmakologiczne, wraz w połączeniu z postępowaniem niefarmakologicznym gwarantuje skuteczność leczenia i usuniecie problemu zaparć u dziecka.

Środki przeczyszczające – jakie można zastosować u dzieci?

W aptekach dostępne są liczne preparaty o działaniu przeczyszczającym. Mają one różny skład - zawierają różne substancje. Nie wszystkie one są dobre, skuteczne i przede wszystkim bezpieczne dla dzieci. U dzieci preferowanymi substancjami o działaniu przeczyszczającym, które mogą być bezpiecznie stosowane są:

• glikol polietylenowy
• laktuloza

Glikol polietylenowy (PEG) - Makrogol – Co to jest? Jak działa? W jakich produktach się znajduje?

Zgodnie z najnowszymi rekomendacjami Północnoamerykańskiego Towarzystwa do spraw Gastroenerologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci i Europejskiego Towarzystwa Gastroenerologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPHAGAN) substancją przeczyszczającą pierwszego wyboru do stosowania u dzieci jest glikol polietylenowy (PEG) – Makrogol.

Makrogole to długie liniowe polimery, które po spożyciu wiążą wodę i tym samym zwiększają objętość mas kałowych i wywołują działanie przeczyszczające. Co bardzo istotne makrogole:

• nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego
• nie drażnią przewodu pokarmowego
• nie powodują bólu brzucha oraz skurczy
• nie powodują nagłego działania przeczyszczającego
• nie powodują silnie nasilonych działań niepożądanych

Co więcej makrogole są skuteczne i bezpieczne do długotrwałego stosowania a ich skuteczność nie zmniejsza się wraz z upływem czasu ich stosowania.

Makrogole dostępne są w licznych preparatach przeczyszczających przeznaczonych dla dzieci – takich jak:

• DULCOSOFT 
• DULCOSOFT JUNIOR 
• DICOPEG 
• DICOPEG JUNIOR 
• DICOPEG JUNIOR FREE 
• FORLAX GO 
• MACROXOL JUNIOR 
• XENNA BALANCE JUNIOR 

Laktuloza – co to jest? Jak działa? W jakich produktach się znajduje?

Laktuloza to disacharyd (dwucukier), który składa się z galaktozy i fruktozy. Po podaniu doustnym, w jelicie grubym ulega rozkładowi do dwutlenku węgla i kwasów organicznych. Powstałe związki wiążą wodę i na zasadzie osmotycznej powodują zwiększenie objętości mas kałowych i tym samym działanie przeczyszczające. Niestety laktuloza może powodować działania niepożądane takie jak wzdęcia czy bóle brzucha, ale również może być stosowana u dziecka przez dłuższy czas.

Na rynku dostępne są różne preparaty zawierające laktulozę – np. LACTULOSUM TAKEDA FORTE  – syrop o działaniu przeczyszczającym przeznaczony dla dzieci.

Inne preparaty o działaniu przeczyszczającym przeznaczone dla dzieci dostępne w aptekach

Oprócz produktów zawierających makrogole czy laktulozę na aptecznych półkach dostępne są również inne preparaty. Np.:

• EVAQU BAMBINI - Czopki te zawierają w swoim składzie dwuwęglan sodu i dwuwinian potasu zawieszone w polietylenoglikolu. Po podaniu doodbytniczym rozpuszczają się, uwalniają musujące mikropęcherzyki, rozmiękczają zalegające masy kałowe i ułatwiają wypróżnianie. Przeznaczone są dla dzieci w wieku 2-12 lat.
• CZOPKI GLICERYNOWE – po podaniu doodbytniczym wykazują działanie drażniące i tym samym zwiększenie perystaltyki i ułatwienie oddania zalegające stolca.
• PIKOPIL – krople te zawierają w swoim składzie pikosiarczan sodu. Po podaniu doustnym , po rozłożeniu przez florę jelita grubego działa drażniąco, zwiększa perystaltykę jelit i tym samym ułatwia wypróżnianie. Przeznaczony dla dzieci powyżej 4 roku życia.
• Melilax Pediatric – wlewka doodbytnicza zawiera w swoim składzie kompleks miodów i polisacharydów z aloesu i ślazu. Oprócz działania ułatwiającego oddawanie stolca dodatkowo chroni błonę śluzową odbytu podczas wypróżniania.

Bibliografia:
1. Afzal N.A., Constipation in children. Italian Journal of Pediatrics 2011, 37, 28
2. Benninga, M. Aet al. Childhood functional gastrointestinal disorders: Neonate/toddler. Gastroenterology, 2016, 150, 1443- 1455.
 3. Czerwionka-Szaflarska M., i in. Postępowanie w zaparciu czynnościowym stolca u dzieci i młodzieży. Forum Medycyny rodzinnej, 2008, 2, 5, 349-357
4. Drossman, D. et al. Functional gastrointestinal disorders: History, pathophysiology, clinical features, and Rome IV. Gastroenterology, 2016, 150, 1262-1279.
5. Drossman, D. et al. Rome IV-Functional GI Disorders: Disorders of Gut-Brain Interaction. Gastroenterology, 2016, 150, 1257-1261 6. Koppen, I. et al., Management of functional constipation in children: Therapy in practice. Pediatric Drugs, 2015, 17, 349-360.
7. Lisa Philichi. Management of Childchood Functional Constipation. Journal of Pediatric Health Care, 2018, 32, 1, 103-111
8. Malczyk Ż., Praktyczne aspekty leczenia zaparć stolca u dzieci. Peditr Med. Rodz, 2014, 10,1, 55-60
9. NICE National Institiute for Health and Care Excellence. Constipation in children and young people: diagnosis and management, 2010
10. Ryżko J., I in. Terapia zaparć stolca u dzieci. Standardy Medyczne, Pediatria, 2009,6, 257-264
11. Tabbers M.M., et al. Evaluation and Treatment of Functional Constipation in Infants and Children: Evidence-Based Recommendations From ESPGHAN and NASPGHAN. JPGN, 2014, 58, 2, 258-274
12. Thomson M.A., et al.: Polyethylene glycol 3350 plus electrolytes for chronic constipation in children: a double blind, placebo controlled, crossover study. Arch Dis Child 2007, 92, 996-1000.