Szczepienia na COVID-19 – co warto o nich wiedzieć? Część II

Dlaczego szczepienia przeciwko COVID-19 powstały tak szybko?

Jednym z argumentów osób, które odradzają szczepienie się jest to, że szczepionki przeciwko COVID-19 powstały bardzo szybko – za szybko. Nie jest to jednak prawda. Każdy produkt leczniczy, w tym szczepionki, aby został dopuszczonym do obrotu i do stosowania u ludzi musi przejść szereg etapów badań klinicznych. W trakcie tych badań sprawdza się, czy dany produkt – w tym szczepionka - jest skuteczna i bezpieczna. Wyniki tych badań następnie przedstawiane są odpowiednim instytucjom – FDA (Food and Drug Aministration) w USA i EMA (European Medicines Agency). Eksperci tych Urzędów bardzo dokładnie sprawdzają dokumentację i następnie decydują czy dany produkt leczniczy może być dopuszczony do obrotu. Jeżeli EMA dopuści jakiś lek do obrotu w Europie to następnie krajowe instytucje, takie jak Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych wprowadza produkt na rynek krajowy.

W przypadku szczepionek przeciwko COVID-19 wszystkie etapy produkcji i wprowadzania szczepionek do obrotu wraz z badaniami klinicznymi zostały zachowane. Zachowane zostały też wszelkie rygorystyczne wymagania, które te produkty powinny spełniać. Natomiast rzeczywiście czas wprowadzenia był krótszy niż w przypadku innych produktów. Było to związane z tym, że:

• technologia mRNA była już wcześniej znana i zbadana – w związku z tym, pierwsze etapy poszukiwania metody na opracowanie szczepionki zostały skrócone, bowiem zastosowano znaną już technologię; 
• cały świat, eksperci, firmy, organizacje i sami pacjenci włożyli wielki wysiłek w opracowanie szczepionek. Nie szczędzono również finansów - a to, jak wiadomo, jest dość istotna kwestia, bowiem brak finansów może spowodować przestój badań. Tutaj tak się nie stało. Wszystkim zależało na jak najszybszym opracowaniu szczepionek i wprowadzeniu na rynek, w związku z tym nie szczędzono pieniędzy na ten cel;
• organizacje takie jak FDA i EMA zgodziły się ograniczyć do minimum formalności biurokratyczne i przyśpieszyły procedury.

To wszystko sprawiło, że szczepionki przeciwko COVID-19 wprowadzono szybko, ale nie pominięto żadnego etapu wprowadzenia ich na rynek. Są to produkty bardzo dobrze przebadane i skontrolowane, o wysokiej skuteczności i bezpieczeństwie stosowania.

Czy dzieci mogą zostać zaszczepione przeciwko COVID-19?

Obecnie (stan na koniec września 2021 roku) szczepionkę przeciwko COVID-19 przyjąć mogą osoby powyżej 12 roku życia. Warto jednak pamiętać, że trwają badania kliniczne dotyczące skuteczności i bezpieczeństwa stosowania tych szczepionek u dzieci. Firma Pfizer/BioNTech złożyła już do agencji FDA (Food and Drug Administration) dokumentację badań klinicznych szczepionki Comirnaty w grupie dzieci w wieku 5-11 lat. Badania te wskazują, że szczepionka ta jest skuteczna i bezpieczna w zapobieganiu COVID-19 u dzieci. Po dopuszczeniu do obrotu tej szczepionki przez FDA w USA, kolejnym krokiem będzie dopuszczenie jej przez EMA w Europie i w Polsce.

Czy kobiety w ciąży mogą zostać zaszczepione przeciwko COVID-19? Czy jest to bezpieczne?

Tak – kobiety w ciąży mogą i powinny zaszczepić się przeciwko COVID-19. Jest to skuteczne i bezpieczne. Dodatkowo jest rekomendowane przez ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. Warto pamiętać, że kobiety w ciąży narażone są na ciężki przebieg infekcji SARS-CoV-2. Taki przebieg COVID-19 może być niebezpieczny nie tylko dla matki ale również dla przebiegu ciąży i dla zdrowia dziecka. Szczepienie chroni matkę a także, jak wykazały badania, chroni dziecko po porodzie. Udowodniono bowiem, że u noworodków, których matki zaszczepiły się przeciwko COVID-19 w ciąży, po porodzie obecne są przeciwciała przeciwko SARS-CoV-2 i tym samym noworodki są ochronione.

Czy szczepienie przeciwko COVID-19 jest bezpieczne w okresie laktacji?

Tak - szczepienia przeciwko COVID-19 są bezpieczne w okresie laktacji i powinny być rekomendowane/zalecane kobietom karmiącym piersią. Dotychczas nie udowodniono, aby szczepienia przeciwko-COVID-19 wykazywały negatywny wpływ na proces laktacji i na zdrowie dziecka karmionego piersią. Co więcej - mało prawdopodobne jest aby składniki szczepionki przenikały do pokarmu kobiecego. Natomiast wykazano, że przeciwciała, które wytwarzane są w organizmie kobiety po szczepieniu przeciwko COVID-19 przenikają do pokarmu i poprzez spożycie przez dziecko chronią go przed infekcją SARS-CoV-2. Dodatkowo warto zaznaczyć, że kobieta w okresie laktacji która przyjęła szczepienie nie powinna przerywać karmienia piersią.

Czy szczepionki mRNA są bezpieczne dla naszego genomu?

Szczepionki mRNA są bezpieczne dla genomu człowieka. Zawarty w szczepionkach mRNA to informacyjny kwas rybonukleinowy. Po wprowadzeniu go do organizmu (poprzez zaszczepienie), w cytoplazmie komórek mRNA wykorzystywany jest do syntezy biała S kolca wirusa SARS-CoV-2. mRNA jest nietrwały i rozkłada się w cytoplazmie komórki zaraz po tym jak przekaże informacje co do syntezy białka S. mRNA nie jest transportowany do jądra komórkowego a to w jądrze komórkowym znajduje się nasz genom. W związku z tym mRNA obecny w szczepionkach nie może wpłynąć na genom człowieka, nie może jego modyfikować i tym samym szczepionki te są bezpieczne dla genomu człowieka.

Jak zaszczepić się przeciwko COVID-19 i czy jest to obowiązkowe?

Aby zaszczepić się przeciwko COVID-19 należy mieć aktualne e-skierowanie. Każda osoba powyżej 12 r.ż. ma je automatycznie wystawione na swoim Internetowym Koncie Pacjenta. Na szczepienie, wraz z e-skierowaniem można zapisać się poprzez:

• Internetowe Konto Pacjenta poprzez e-rejestrację; 
• infolinię 989; 
• SMS o treści „SzczepimySie” na numer 880 333333;
• kontakt z punktem szczepień.

Szczepionki przeciwko COVID-19 nie są szczepieniami obowiązkowymi. Są jedynie zalecane i rekomendowane. Niemniej jednak, ze względu na panującą pandemię COVID-19 warto się zaszczepić.

Czy osoba, która przechorowała COVID powinna zaszczepić się?

Tak, osoba, która przechorowała COVID-19 powinna się zaszczepić. W momencie kontaktu z wirusem – w momencie zakażenia SARS-CoV-2 i zachorowania na COVID-19, w organizmie człowieka powstają przeciwciała. Przeciwciała te, w przypadku kolejnego kontaktu z wirusem pomagają zwalczyć infekcję. Niestety zauważono, że nie u wszystkich ozdrowieńców ilość przeciwciał jest wysoka, dodatkowo u niektórych osób ilość tych przeciwciał spada wraz z upływem czasu, dlatego też zaleca się, aby osoby, które przeszły infekcję SARS-CoV-2 zaszczepiły się przeciwko COVID-19. Takie działanie jest bezpieczne i chroni dodatkowo przed ponownym zakażeniem koronawirusem – również innymi wariantami. Ozdrowieńcy otrzymują e-skierowanie na szczepienie po upływie 30 dni od otrzymania pozytywnego wyniku testu PCR na koronawirusa.

Czy szczepienie przeciwko COVID-19 chroni przed innymi chorobami np. grypą?

Nie. Szczepienie przeciwko COVID-19 chroni przed zakażeniem wirusem SARS-CoV-2 i przed zachorowaniem i ciężkim przebiegiem COVID-19. Szczepienie to nie chroni przed zachorowaniem na grypę. Grypa bowiem jest chorobą wywoływaną przez wirusa grypy i aby przed nim się uchronić najlepiej zaszczepić się przeciwko grypie. Obecnie (koniec września 2021 roku) w Polsce dostępne są szczepionki przeciwko grypie na nowy sezon - jest to najlepszy moment na przyjęcie szczepionki przeciwko grypie. Obecnie, zgodnie z rekomendacjami ekspertów nie ma konieczności zachowywania odstępu pomiędzy szczepionką przeciwko COVID-19 a szczepionką przeciw grypie. Mogą one być podane jednocześnie.

Czy po szczepieniu przeciwko COVID-19 mogą wystąpić działania niepożądane i czy spotkają one każdego?

Po szczepieniu przeciwko COVID-19, tak jak po każdym innym szczepieniu mogą wystąpić działania niepożądane. Do najczęściej obserwowanych działań niepożądanych, występujących po tych szczepionkach zalicza się:

• miejscowe niepożądane odczyny poszczepienne takie jak ból, zaczerwienienie i obrzęk w miejscu ukłucia; 
• ogólnoustrojowe niepożądane odczyny poszczepienne takie jak gorączka, dreszcze, zmęczenie, bóle głowy, stawów i mięśni.

Zazwyczaj te niepożądane odczyny poszczepienne mają charakter łagodny i po kilku dniach ustępują. Czasem (bardzo rzadko mogą pojawiać się poważniejsze działania niepożądane takie jak: zapalenie mięśnia sercowego lub osierdzia (po szczepionkach mRNA) czy zdarzenia zakrzepowo-zatorowe przebiegające z małopłytkowością po szczepionkach wektorowych. Niepożądane odczyny poszczepienne nie wystąpią u wszystkich.

Co zrobić jeżeli po szczepieniu przeciwko COVID-19 pojawią się działania niepożądane?

Jeżeli po szczepieniu przeciwko COVID-19 pojawią się działania niepożądane należy skontaktować się z lekarzem. Lekarz zbada i wskaże w jaki sposób należy postępować i jakie ewentualnie leki stosować. Oprócz tego lekarz zgłosi niepożądany odczyn poszczepienny do inspekcji sanitarnej. Niepożądany odczyn poszczepienny pacjent może zgłosić również samodzielnie do: · Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych URPLWMiPB; · Podmiotu odpowiedzialnego.

Jakie są przeciwwskazania do szczepienia przeciwko COVID-19?

Szczepionki przeciwko COVID-19 mają jasno i wyraźnie określone przez producenta przeciwwskazania do stosowania. I tak w przypadku szczepionek typu mRNA: 

• przeciwskazaniem bezwzględnym do zaszczepienia przeciwko COVID-19 jest nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą; 
• przeciwwskazaniem do podania II dawki szczepionki jest wystąpienie reakcji anafilaktycznej po pierwszej dawce; 
• czasowym przeciwwskazaniem do zaszczepienia jest również ciężka choroba przebiegająca z gorączką lub ostra infekcja – wtedy szczepienie należy odroczyć.

W przypadku szczepionek wektorowych: 

• przeciwskazaniem bezwzględnym do zaszczepienia przeciwko COVID-19 jest nadwrażliwość na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą; 
• przeciwwskazaniem do podania II dawki szczepionki jest wystąpienie reakcji anafilaktycznej po pierwszej dawce Vaxzevria; 
• przeciwwskazaniem do podania II dawki szczepionki jest wystąpienie zakrzepicy z małopłytkowością po szczepieniu produktem leczniczym Vaxzevria; 
• przeciwwskazaniem do szczepienia są występujące w przeszłości epizody zespołu przesiąkania włośniczek.

Czy szczepionki przeciwko COVID-19 działają na wariant Delta?

Wszystkie wirusy charakteryzują się tym że ulegają mutacjom. I tak też jest z wirusem SARS-CoV-2. On także ulega mutacjom i pojawiają się nowe jego warianty. Obecnie (stan na koniec września 2021) dominującym wariantem tego wirusa, który powoduje większość zachorowań na COVID-19 jest wariant DELTA. Jak wykazano w badaniach, szczepionki przeciwko COVID-19 chronią przed wariantem DELTA, ale w mniejszym stopniu niż przed wyjściowym wariantem wirusa SARS-CoV-2.

Gdzie znaleźć najbardziej aktualne informacje na temat szczepionek przeciwko COVID-19?

Najbardziej aktualne informacje na temat szczepionek przeciwko COVID-19 znaleźć można: 

• w Charakterystykach Produktów leczniczych dostępnych na stronie Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych: http://www.urpl.gov.pl/pl;
• na stronie Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego: https://szczepienia.pzh.gov.pl;
• na stronie Ministerstwa Zdrowia: https://www.gov.pl/web/szczepimysie.

Mamy nadzieję, że powyższe odpowiedzi rozwiały większość wątpliwości dotyczących szczepień na COVID-19. W przypadku kolejnych - nieco bardziej zindywidualizowanych pytań - warto zwrócić się do lekarza internisty, swojego lekarza rodzinnego, osoby kwalifikującej do szczepienia lub choćby zaufanego farmaceuty.