Szczepionka na COVID-19 – co o niej wiemy?
Od momentu ogłoszenia pandemii koronawirusa przez WHO, rozpoczął się wyścig w jej zwalczaniu. Naukowcy poszukują leków, nowoczesnych terapii, ale największe nadzieje związane są ze znalezieniem nowej szczepionki, która miałaby w znacznej mierze ograniczyć rozprzestrzenianie się choroby, wywoływanej zakażeniami koronawirusa – a mianowicie COVID-19.
Jak powstaje szczepionka na COVID-19?
Naukowcy opracowali szczepionkę w 65 dni od ogłoszenia pandemii. To do tej pory najszybciej stworzona szczepionka. Oczywiście do zweryfikowania jej skuteczności i bezpieczeństwa potrzebne są badania i czas. Każda szczepionka musi przejść szereg badań i testów potwierdzających skuteczność oraz bezpieczeństwo preparatu. Firma, która chciałaby wprowadzić jakąkolwiek szczepionkę, potrzebowałaby około 4-10 lat (w zależności od kraju, na terenie którego działa i w którym zostałaby zarejestrowana). Trzeba również pamiętać, że 90% tych szczepionek „odpadłoby w przedbiegach”, zanim zostałyby zarejestrowane.
Z powodu dużej presji, wynikającej ze stale rosnącej liczby zachorowań oraz licznych przypadków śmiertelnych, a także z uwagi na ogromne straty gospodarcze i konieczność wypłacania dużych dotacji, szczepionka na COVID-19 zostanie wprowadzona na rynek w rekordowym tempie. Już teraz mamy informację od firmy Pfizer i Moderna oraz Uniwersytetu Oxfordzkiego, że posiadają skuteczną szczepionkę.
Obecnie 100 różnych niezależnych ośrodków badawczych pracuje nad nową szczepionką – są to ośrodki naukowe, jak również firmy farmaceutyczne. Korzystają oni z doświadczenia nabytego podczas projektowania innych szczepionek oraz testują nowatorskie metody.
Jak działają szczepionki?
Nasz układ odpornościowy posiada pamięć immunologiczną. Po zwalczeniu infekcji wirusowej, organizm zapamiętuje budowę antygenu, czyli danego wirusa. Przy kolejnym spotkaniu z patogenem, komórki układu odpornościowego rozpoznają go, a organizm zaczyna wytwarzać przeciwciała, które zwalczają wirusa i nie pozwalają na jego rozprzestrzenianie i rozwój infekcji. Jest to odporność nabyta.
Szczepionka uczy nasz organizm odporności, dostarczając mu wzorzec danego wirusa. Szczepiąc się, wywołujemy celowe, bezpieczne zakażenie, które zapoznaje nasz układ odpornościowy z wirusem, dając nam odporność przy następnym spotkaniu z prawdziwym patogenem. Pamięć ta może być trwała i pozostać na całe życie lub tymczasowa – np. na okres 4-5 miesięcy.
Skuteczność szczepionek na koronawirusa
Żadna szczepionka nie ma oczywiście skuteczności sięgającej 100%. Wstępne badania pokazują, że szczepionka Pfizer jest skuteczna w 90%, szczepionka od Moderny w 94,5%, szczepionka, która powstała jako trzecia na Uniwersytecie Oxfordzkim wykazuje skuteczność na poziomie 70%. Taki poziom skuteczności pozwoli na zwalczenie pandemii, ale zaszczepić powinno się 60% społeczeństwa, aby uzyskać tzw. odporność stadną.
Odporność stadną możemy uzyskać szczepiąc się lub przechodząc daną infekcję. Gdy odpowiednio dużo ludzi uzyska odporność, wirus przestaje się rozprzestrzeniać. Należy również pamiętać, że szczepiąc się chronimy inne osoby, które nie mogły się zaszczepić z różnych powodów. Chodzi bowiem nie tylko o ochronę siebie, ale i innych.
Jakie rodzaje szczepionek na COVID-19 będą dostępne w najbliższym czasie?
Ponieważ różne przedsiębiorstwa farmaceutyczne pracują nad szczepionką na koronawirusa, to opracowanie samej formuły uzależnione jest od sposobu, w jaki pracuje dane laboratorium. Generalnie szczepionki można podzielić ze względu na ich generacje:
- pierwsza generacja szczepionek – zawiera osłabione, niezdolne do replikacji wirusy, czyli opatrzone antygenem stymulującym odpowiedź układu immunologicznego. Obecnie 9 ośrodków pracuje nad takim typem szczepionki;
- druga generacja szczepionek – metoda ta polega na wprowadzeniu samego antygenu, który ma stymulować odpowiedź naszego organizmu. Antygen ten może zostać wprowadzony przez inny niezjadliwy wirus np. adenowirus. W taki sposób jest stworzona szczepionka na Uniwersytecie Oxfordzkim, przy czym tę genrację badają 72 inne ośrodki na całym świecie;
- trzecia generacja szczepionek – innowacyjna. W tym przypadku preparat nie zawiera żadnego fragmentu wirusa, a jedynie informację genetyczną (krótką sekwencję genetyczną), która po wniknięciu do komórki naszego organizmu aktywuje reakcję immunologiczną. Brak zanieczyszczeń biologicznych daje tym szczepionkom wyższe bezpieczeństwo stosowania w porównaniu do innych generacji. Szczepionka Pfizera i Moderny zawiera mRNA, które jest czynnikiem indukującym nasz układ odpornościowy. Fakt, że Moderna i Pfizer jako niezależne grupy badawcze uzyskały podobne rezultaty, stosując tą samą technikę, daje zaufanie dla tej technologii genetycznej. Ten sposób tworzenia szczepionek może przyśpieszyć i ułatwić wprowadzanie innych szczepionek. Obecnie pracuje nad nim 27 ośrodków.
Jakie badania musi mieć szczepionka, aby została dopuszczona do obrotu?
Przed wprowadzeniem każdego leku (np. szczepionki) do użycia, musi przejść on szereg badań. Przeprowadza się badania przedkliniczne, które odbywają się na zwierzętach. Po ich pozytywnym przejściu rozpoczynają się badania kliniczne. Procedury tych badań są ściśle określone i monitorowane. Zespoły naukowców śledzą przebieg i badają efekty w zaplanowany sposób. Cała procedura odbywa się w sposób przejrzysty i niebudzący wątpliwości.
Badania kliniczne składają się z trzech faz, zanim lek zostanie dopuszczony do obrotu. W pierwszej fazie szczepionkę podaje się małej grupie ludzi i przez kilka miesięcy obserwuje efekty uboczne, jak również sprawdza skuteczność działania. Jeżeli efekt jest zadowalający, przechodzi się do drugiej fazy badań, która jest zdecydowanie większa (kilkaset osób), a obserwacje trwają kilkanaście miesięcy. W trzeciej fazie badań szczepionkę podaje się paru tysiącom osób, obserwuje się skutki uboczne i skuteczność jej działania, może to trwać nawet do kilku lat. Szczepionkę podaje się zawsze osobom zdrowym i po pewnych czasie sprawdza czy nadal są odporni na dany patogen.
W zwykłych warunkach cały proces trwa około 4 lata i obejmuje grupę 5 tysięcy badanych. Inaczej jest w przypadku szczepionki na COVID-19, gdyż większa część producentów szczepionek chce przeprowadzić badania w przeciągu 18 miesięcy, prowadząc jednocześnie wszystkie trzy fazy jednocześnie.
Czy uda się zwalczyć pandemię koronawirusa za pomocą szczepionki?
Oprócz wprowadzenia na rynek szczepionki, potrzebne jest jeszcze zaszczepienie 60% populacji w celu uzyskania odporności stadnej, która przyniosłaby zakończenie rozprzestrzeniania się wirusa. A to oznacza, że potrzebne są miliardy szczepionek. Widać jednak, że działania państw jak i trzy obiecujące szczepionki pozwolą nam wyjść z pandemii.
Pojawienie się szczepionki na COVID-19 w Polsce jest planowane na początek 2021 roku. W pierwszej kolejności zostaną zaszczepieni seniorzy, pracownicy ochronny zdrowia i służby mundurowe. Według komunikatów Ministerstwa Zdrowia i rządu, szczepionka ma być bezpłatna, a samo szczepienie nie będzie obowiązkowe.
Przeczytaj także:
Przeziębienie, grypa czy COVID-19?, Amantadyna i koronawirus, Wypadanie włosów po COVID-19, Szczepionka mRNA - jak działa?, Maska FFP2 czy FFP3, Jak nosić maseczkę?, Środki ochrony osobistej
mgr farm. Izabela Kurowska
Przedmiotem jej zainteresowań od zawsze było zdrowie - ukończyła więc studia farmaceutyczne na Wydziale Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Łodzi oraz studia podyplomowe w zakresie dietetyki w Szkole Biznesu i Nauk o Zdrowiu. Jej wykształcenie, a także poczucie misji w niesieniu pomocy ludziom, zaowocowały praktycznym, wieloletnim doświadczeniem w pracy z pacjentami aptek oraz z osobami zmagającymi się z problemami zdrowotnymi, wynikającymi z takich schorzeń jak nadwaga czy otyłość. Swoją postawą – w pracy i poza nią – promuje holistyczne podejście do zdrowego stylu życia, obejmującego zarówno właściwe żywienie, jak i aktywność fizyczną.
W Aptece Melissa pełni między innymi funkcję eksperta w Strefie Wiedzy, dzieląc się swoimi wskazówkami i spostrzeżeniami w przystępny sposób, w ramach artykułów poradnikowych. Prywatnie jest mamą dwójki dzieci, w których na co dzień stara się zaszczepić pasję do zdrowego stylu życia. Sama w wolnym czasie biega i ćwiczy z kettlebell, a dodatkowo rozwija swoją kolejną pasję, związaną z kosmetologią – a mianowicie pasję do naturalnej pielęgnacji twarzy i ciała.
