Witamina D - nowe wytyczne dotyczące suplementacji
Wraz z nadejściem jesieni zmniejsza się nasza ekspozycja na słońce, zaś brak dostatecznej ilości światła słonecznego prowadzić może do niedoborów kluczowej dla zdrowia i odporności organizmu witaminy D. Aby zapobiec niedoborom witaminy D jesienią, warto zwrócić uwagę na swoją dietę oraz rozważyć odpowiednią suplementację. Sięgając po suplementy diety z witaminą D, warto zapoznać się z najnowszymi zaleceniami dotyczącymi profilaktyki i leczenia niedoboru witaminy D w Polsce zawartymi w artykule pt. "Guidelines for Preventing and Treating Vitamin D Deficiency: A 2023 Update in Poland", opublikowanym w czasopiśmie "Nutrients". Nowe wytyczne przygotowano zarówno dla populacji ogólnej, jak i dla pacjentów z grup ryzyka.
35,94 zł
22,91 zł
Ile witaminy D dziennie?
Zgodnie z wymienionym powyżej artykułem schematy profilaktyki i leczenia niedoborów witaminy D w Polsce opierają się na stosowaniu cholekalcyferolu lub, w określonych schorzeniach, na stosowaniu kalcyfediolu.
- Cholekalcyferol uznawany jest za lek pierwszego wyboru. To forma witaminy D3, która powstaje w skórze ludzkiej na wskutek działania promieniowania UV.
- Kalcyfediol jest jednym z metabolitów cholekalcyferolu. Wykazuje siłę działania około 1,5 raza większą niż witamina D3 i należy go stosować jako leczenie drugiego wyboru, gdy stosowanie cholekalcyferolu nie poprawia stężenia 25(OH)D w surowicy lub konieczne jest natychmiastowe zwiększenie stężenia 25(OH)D w surowicy.
Profilaktyka niedoborów witaminy D za pomocą cholekalcyferolu powinna być indywidualizowana w zależności od wieku, masy ciała, nasłonecznienia, nawyków żywieniowych i trybu życia. Dawkowanie cholekalcyferolu lub kalcyfediolu powinno opierać się na stężeniu 25(OH)D w surowicy i wieku, a w przypadku cholekalcyferolu dodatkowo na podstawie masy ciała.
Witamina D dla noworodków i niemowląt
Witamina D pomaga organizmowi wchłaniać wapń z pożywienia przez co odgrywa kluczową rolę w zdrowiu kości. W przypadku noworodków i niemowląt, które są w fazie intensywnego wzrostu, odpowiednia ilość witaminy D jest niezbędna do prawidłowego rozwoju kości i zębów, dlatego tak ważne jest jej odpowiednie dawkowanie. Najnowsze wytyczne dotyczące profilaktyki i leczenia niedoboru witaminy D u noworodków i niemowląt określają normy witaminy D na poziomie 400 – 600 j.m. cholekalcyferolu na dzień u dzieci urodzonych o czasie, do 800 j.m./dobę w przypadku dzieci urodzonych przedwcześnie:
Wiek 0–6 miesięcy | 400 j.m./dzień (10 µg/dzień) cholekalcyferolu od pierwszych dni życia, niezależnie od sposobu karmienia |
Wiek 6–12 miesięcy | 400–600 j.m./dzień (10–15 µg/dzień) cholekalcyferolu, w zależności od dziennej ilości witaminy D spożywanej z posiłkami |
Noworodki urodzone przed 32. tygodniem ciąży | Jeżeli żywienie dojelitowe jest możliwe, zaleca się dawkę 800 j../dobę (20 µg/dobę) cholekalcyferolu od pierwszych dni życia, niezależnie od sposobu żywienia, w pierwszym miesiącu życia. Spożycie z dietą należy obliczać od drugiego miesiąca życia. Całkowita dobowa dawka cholekalcyferolu wynosząca 1000 j.m. (25 µg/dobę) i większa może zwiększać ryzyko przedawkowania witaminy D. |
Noworodki urodzone w 33–36 tygodniu ciąży | Od pierwszych dni życia zaleca się podawać łącznie 400 j.m./dobę (10 µg/dobę) cholekalcyferolu, niezależnie od sposobu żywienia. |
Nie zaleca się stosowania kalcyfediolu u wcześniaków, noworodków urodzonych o czasie i zdrowych niemowląt. U wcześniaków urodzonych przed 32. tygodniem ciąży suplementację należy monitorować za pomocą badań stężenia 25(OH)D w surowicy, zarówno w trakcie hospitalizacji (pierwsza kontrola po 4 tygodniach suplementacji), jak i/lub w okresie obserwacji ambulatoryjnej. U niemowląt urodzonych między 33 a 36 tygodniem ciąży nie ma potrzeby rutynowej kontroli stężenia 25(OH)D w surowicy. Suplementację pod kontrolą stężenia 25(OH)D w surowicy należy rozważyć u noworodków obciążonych większym ryzykiem niedoborów witaminy D (żywienie pozajelitowe trwające >2 tyg., terapia ketokonazolem >2 tyg., leczenie przeciwdrgawkowe, cholestaza, masa urodzeniowa <1500 g).
Witamina D dla dzieci i młodzieży
Okres dzieciństwa i młodości to najważniejsze etapy wzrostu i mineralizacji kości, dlatego specjaliści zalecają całoroczną suplementację witaminy D u dzieci do 10. roku zgodnie z poniższym schematem:
Dzieci w wieku 1-3 lata | U zdrowych dzieci w wieku 1–3 lat suplementacja powinna opierać się na podawaniu cholekalcyferolu w dawce dziennej 600 j.m. (15 µg/dobę) i ze względu na związane z wiekiem ograniczenia w opalaniu zalecana jest przez cały rok. |
Dzieci w wieku 4-10 lat | U zdrowych dzieci w wieku 4–10 lat, które w okresie od maja do końca września w godzinach 10:00–15:00 przebywają na słońcu z odkrytymi przedramionami i nogami przez 15–30 minut bez ochrony przeciwsłonecznej, suplementacja cholekalcyferolu nie jest konieczna, choć nadal zalecana i bezpieczna. W przypadku niespełnienia tych wytycznych u zdrowych dzieci w wieku 4–10 lat zaleca się suplementację cholekalcyferolu w dawce 600–1000 IU/dobę (15–25 µg/dobę) przez cały rok, w oparciu o masę ciała i spożycie witaminy D w diecie . |
Młodzież (11–18 lat) | U zdrowej młodzieży w wieku 11–18 lat, które w okresie od maja do końca września w godzinach 10:00–15:00 przebywają na słońcu z odkrytymi przedramionami i nogami przez 30–45 minut bez ochrony przeciwsłonecznej, suplementacja cholekalcyferolu nie jest konieczna, choć nadal zalecana i bezpieczna. W przypadku niespełnienia tych wytycznych zaleca się suplementację opartą na cholekalcyferolu w dawce 1000–2000 IU/dobę (25–50 µg/dobę) przez cały rok, w oparciu o masę ciała i spożycie witaminy D w diecie. Alternatywna profilaktyka niedoboru witaminy D u młodziezy polega na stosowaniu kalcyfediolu w dawce dobowej 10 µg (roztwór doustny) przez cały rok, a oznaczenie kontrolne stężenia 25(OH)D w surowicy należy wykonać 6–8 dni po rozpoczęciu suplementacji. |
W profilaktyce niedoboru witaminy D u zdrowych dzieci w wieku 1–10 lat nie zaleca się stosowania kalcyfediolu, natomiast u nastolatków należy stosować cholekalcyferol jako lek pierwszego wyboru i kalcyfediol jako lek drugiego wyboru.
Suplementacja witaminy D – dorośli
Witamina D jest kluczowym składnikiem, który wspiera wiele funkcji w organizmie ludzkim. Dla dorosłych jej odpowiednie stężenie ma wiele korzyści zdrowotnych. Należy jednak pamiętać, że nadmierna suplementacja witaminą D może prowadzić do zbyt wysokich poziomów wapnia we krwi, co może mieć negatywny wpływ na serce, naczynia krwionośne i nerki. Dlatego ważne jest, aby podejmując się suplementacji, stosować się do zaleceń dotyczących dawkowania i regularnie kontrolować poziom witaminy D we krwi.
Dorośli (19–65 lat) | U zdrowych osób dorosłych, które w okresie od maja do końca września w godzinach 10:00–15:00 przebywają na słońcu z odkrytymi przedramionami i nogami przez 30–45 minut bez ochrony przeciwsłonecznej, suplementacja cholekalcyferolu nie jest konieczna, choć nadal zalecana i bezpieczna.W przypadku niespełnienia tych wytycznych zaleca się suplementację opartą na cholekalcyferolu w dawce 1000–2000 IU/dobę (25–50 µg/dobę) przez cały rok, w oparciu o masę ciała i spożycie witaminy D w diecie. Profilaktyka alternatywna polega na stosowaniu kalcyfediolu w dawce dobowej 10 µg (roztwór doustny) przez cały rok, a oznaczenie kontrolne stężenia 25(OH)D w surowicy należy wykonać 6–8 dni po rozpoczęciu suplementacji. |
Seniorzy – dawkowanie witaminy D
Witamina D odgrywa szczególnie ważną rolę dla zdrowia osób starszych. W miarę starzenia się organizmu zdolność skóry do produkcji witaminy D z promieni UVB maleje, a jednocześnie ryzyko wielu schorzeń związanych z niedoborem tej witaminy rośnie. Kluczowa jest zatem odpowiednia, zgodna z zaleceniami suplementacja witaminy D w dawkach od 1000-2000 IU na dobę u osób 65-75 lat, do 2000-4000 IU na dobę u seniorów po 75. roku życia.
Młodsi seniorzy (> 65–75 lat) | Ze względu na zmniejszoną skuteczność syntezy skórnej zaleca się suplementację na bazie cholekalcyferolu w dawce 1000–2000 IU/dobę (25–50 µg/dobę) w przeliczeniu na masę ciała i spożycie witaminy D z dietą zaleca się przez cały rok. Jako profilaktykę alternatywną zaleca się kalcyfediol w dawce dziennej 10 µg (roztwór doustny) przez cały rok, a kontrolne oznaczenie 25(OH)D w surowicy należy wykonać po 6–8 dniach od rozpoczęcia suplementacji. |
Starsi seniorzy (> 75–89 lat) i najstarsi starsi seniorzy (90 lat i starsi) | Ze względu na zmniejszoną skuteczność syntezy skórnej, potencjalne zaburzenia wchłaniania i zmieniony metabolizm witaminy D, zaleca się suplementację cholekalcyferolem w dawce 2000–4000 IU/dobę (50–100 µg/dobę) w przeliczeniu na masę ciała i spożycie witaminy D z dietą. W ramach profilaktyki alternatywnej zaleca się Kalcyfediol w dawce dobowej 10 µg (roztwór doustny) przez cały rok, a oznaczenie kontrolne stężenia 25(OH)D w surowicy należy wykonać po 6–8 dniach od rozpoczęcia suplementacji. |
Witamina D w ciąży i w czasie karmienia piersią
Witamina D odgrywa kluczową rolę w wielu procesach zachodzących w organizmie kobiet w ciąży i karmiących piersią, a jej odpowiedni poziom jest niezbędny zarówno dla zdrowia matki, jak i prawidłowego rozwoju płodu i niemowlęcia. Suplementacja witaminy D w tej grupie powinna odbywać się w miarę możliwości pod kontrolą stężenia 25(OH)D w surowicy. W przypadku braku możliwości oceny stężenia 25(OH)D w surowicy zaleca się stosowanie cholekalcyferolu w dawce 2000 j.m./dobę (50 µg/dobę) przez cały okres ciąży i laktacji.
Kobiety planujące ciążę | Suplementacja cholekalcyferolu (lub – w uzasadnionych przypadkach – alternatywnie – kalcyfediolu) powinna przebiegać tak samo jak w ogólnej populacji osób dorosłych, w miarę możliwości pod kontrolą stężenia 25(OH)D w surowicy. |
Ciąża i okres laktacji | Suplementacja cholekalcyferolem pod kontrolą stężenia 25(OH)D do osiągnięcia i utrzymania optymalnego stężenia w granicach >30–50 ng/ml.W przypadku braku możliwości oceny stężenia 25(OH)D w surowicy zaleca się stosowanie cholekalcyferolu w dawce 2000 j.m./dobę (50 µg/dobę) przez cały okres ciąży i laktacji. |
Dawkowanie witaminy D a nadwaga i otyłość
W przypadku otyłości konieczne jest zwykle podanie podwójnej dawki cholekalcyferolu w stosunku do dawek zalecanych dla dobranych wiekowo rówieśników o prawidłowej masie ciała. U osób otyłych kalcyfediol w dawce dziennej 10 µg (roztwór doustny) można rozważyć jako alternatywną metodę profilaktyki drugiego wyboru. Otyłość u dzieci i młodzieży definiuje się jako BMI > 90 percentyla w odniesieniu do wieku i płci; otyłość u dorosłych i osób starszych definiuje się jako BMI >30 kg/m2.
Witamina D – grupy ryzyka
W grupach ryzyka, w przypadku niedoboru witaminy D udokumentowanego badaniami laboratoryjnymi, leczenie cholekalcyferolem (lub kalcyfediolem) i dostosowanie dawkowania należy uzależnić od stężenia 25(OH)D, wieku, charakteru choroby podstawowej, stosowanego leczenia, a w przypadku cholekalcyferolu dodatkowo od masy ciała. U pacjentów z grupy ryzyka niedoboru witaminy D (tabelka poniżej) należy wdrożyć suplementację cholekalcyferolu lub kalcyfediolu i kontynuować ją pod kontrolą stężenia 25(OH)D w surowicy, aby uzyskać i utrzymać optymalne stężenie >30–50 ng /ml.
Grupy czynników ryzyka | Przykłady: choroby, warunki, cechy stylu życia |
Zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego | Krzywica, osteoporoza, osteopenia, „bóle kości”, bóle mięśni, miofatia, miodystrofia, nawracające („niskoenergetyczne”) złamania kości, nawracające upadki, deformacje kości |
Choroby/stany endokrynologiczne i metaboliczne | Cukrzyca (typu 1 i II), zespół metaboliczny, otyłość, nadwaga, niedoczynność i nadczynność przytarczyc, niedoczynność i nadczynność tarczycy, hipokalcemia, kalciuria, fosfatemia, hipo- i hiperfosfatazja, fosfaturia, dyslipidemie |
Zwiększone zapotrzebowanie ze względów fizjologicznych | Dzieciństwo, dorastanie, ciąża, karmienie piersią |
Zespoły złego wchłaniania | Zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki (podeszły wiek, zapalenie trzustki, cukrzyca typu II itp.), nieswoiste zapalenie jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego), mukowiscydoza, celiakia, chirurgia bariatryczna |
Choroby wątroby i dróg żółciowych | Niewydolność wątroby, przewlekła choroba nerek (zwłaszcza stadia III–V), zespół nerczycowy |
Choroby układu oddechowego | Astma oskrzelowa, przewlekła obturacyjna choroba płuc |
Choroby zakaźne | Gruźlica, nawracające infekcje dróg oddechowych |
Układowe choroby tkanki łącznej | Reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, zapalenie skórno-mięśniowe, fibromialgia |
Choroby skórne | Atopowe zapalenie skóry, łuszczyca
|
Choroby układu nerwowego | Stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, otępienie, porażenie mózgowe, autyzm |
Zmniejszona produkcja witaminy D3 w skórze | Starszy wiek (zwłaszcza > 70 lat) Aktywna ochrona przed ekspozycją na słońce (kremy przeciwsłoneczne itp.) Cechy kulturowe (zwykłe ubranie zakrywające całe ciało) Rzadkie zajęcia na świeżym powietrzu (praca i wypoczynek głównie w pomieszczeniach zamkniętych; mieszkanie w domu opieki) Zwiększone zanieczyszczenie powietrza (mieszkanie w mieście) Sezon zimowy (na średnich szerokościach geograficznych) Ciemnoskórzy (zwłaszcza Afrykanie)
|
Właściwości odżywcze | Weganizm i inne odmiany wegetarianizmu Alergia na mleko krowie Dieta o niskiej zawartości tłuszczu Niewystarczające spożycie magnezu Niewystarczające spożycie wapnia |
Długotrwałe zażywanie leków | Leki przeciwpadaczkowe (np. walpronian, fenytoina); leki przeciwretrowirusowe; glukokortykoidy; ogólnoustrojowe leki przeciwgrzybicze; ryfampicyna; środki maskujące kwasy żółciowe (cholestyramina); inhibitory lipazy (orlistat) |
Nowotwory złośliwe | Rak jelita grubego, nowotwory układu limfatycznego i krwi, rak piersi, rak jajnika, rak prostaty |
Choroby ziarniniakowe | Sarkoidoza, histoplazmoza, kokcydioidomikoza, beryloza |
Choroba psychiczna | Depresja, schizofrenia, anoreksja |
Choroby układu krążenia | Nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, niewydolność serca |
Inne | Zespół chronicznego zmęczenia Leczenie szpitalne (szczególnie na oddziale resuscytacji i intensywnej terapii) Oczekiwanie na przeszczepienie narządu i po przeszczepieniu |
Jeżeli w grupach ryzyka nie jest możliwa ocena stężenia 25(OH)D w surowicy, dawkowanie cholekalcyferolu należy prowadzić zgodnie z wytycznymi dla populacji ogólnej, w dawkach maksymalnych dla danej grupy wiekowej. Alternatywnie w leczeniu zapobiegawczym można rozważyć kalcyfediol w dawce dziennej 10 µg (roztwór doustny).
Żródło: Czasopismo Nutrients; artykuł pt. „Guidelines for preventing and treating vitamin D deficiency : a 2023 update in Poland”; autor:Płudowski Paweł, Kos-Kudła Beata, Walczak Mieczysław, Fal Andrzej, Zozulińska-Ziółkiewicz Dorota, Sieroszewski Piotr, Peregud-Pogorzelski Jarosław, Lauterbach Ryszard , Targowski Tomasz, Lewiński Andrzej, Spaczyński Robert, Wielgoś Mirosław, Pinkas Jarosław, Jackowska Teresa, Helwich Ewa, Mazur Artur, Ruchała Marek, Zygmunt Arkadiusz, Szalecki Mieczysław, Bossowski Artur, Czech-Kowalska Justyna, Wójcik Marek, Pyrżak Beata, Żmijewski Michał A., Abramowicz Paweł, Konstantynowicz Jerzy, Marcinowska-Suchowierska Ewa, Bleizgys Andrius, Karras Spirydon N., Grant William B., Carlberg Carsten, Pilz Stefan, Holick Michael F., Misiorowski Waldemar
mgr farm. Szymon Dybalski
Ukończył studia na Wydziale Farmaceutycznym Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Od 5 lat wykonuje swój zawód mając czynny kontakt z pacjentem, przy czym od 4 lat pełni funkcję specjalisty w dziedzinie farmacji w Aptece Melissa, udzielając pacjentom merytorycznych wideoporad oraz publikując eksperckie artykuły w Strefy Wiedzy. W pracy farmaceuty najbardziej ceni sobie kontakt z pacjentem, możliwość niesienia pomocy oraz rozwiewania wątpliwości dotyczących zamienników leków, dawkowania, realizacji recept i innych nurtujących kwestii związanych z farmakoterapią. Dziedziną, w której się kształci i wciąż poszerza swoją wiedzę jest prawo farmaceutyczne. Czas poza pracą uwielbia spędzać z rodziną, a w wolnych chwilach stawia na aktywność – zazwyczaj wybiera bieganie, wspinaczkę oraz długie spacery z psem, dzięki któremu zainteresował się tematem zwierzęcej behawiorystyki.
