Najnowsze rekomendacje PTGiP dotyczące suplementacji w ciąży

Suplementacja w ciąży – najnowsze rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników

Temat suplementacji w czasie ciąży jest niezwykle ważny i istotny. Jest też tematem, który budzi wiele wątpliwości i problemów. W szczególności jeśli chodzi o to, jakie preparaty i w jakich dawkach stosować w czasie ciąży. Na szczęście polscy eksperci czuwają nad tym tematem i wydają odpowiednie rekomendacje dotyczące suplementacji. Co jakiś czas są one aktualizowane – tak, aby były one zgodne z aktualnym stanem wiedzy medycznej i najnowszymi doniesieniami naukowymi. I tak, w lipcu 2020 roku, Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP) wydało najnowsze, obecnie aktualne, rekomendacje dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych.

Polscy eksperci w swoich rekomendacjach wskazali, że:

• dieta w okresie ciąży jest niezwykle ważna i istotna i wpływa na stan i rozwój płodu;
• rutynowe stosowanie suplementów diety (preparatów wielowitaminowych) nie jest zalecane;
• zgodnie z aktualną wiedzą, w polskim społeczeństwie kobiety w ciąży powinny suplementować: kwas foliowy, witaminę D, jod, kwasy omega (DHA) oraz żelazo;
• suplementacja innych składników nie jest wskazana w populacji kobiet zdrowych.

Kwas foliowy w ciąży – dlaczego należy go suplementować?

Kwas foliowy, to inaczej folacyna czy witamina B9, B11 lub M. Jest to niezwykle ważny związek dla prawidłowego rozwoju dziecka w czasie ciąży bowiem:

• uczestniczy w metabolizmie aminokwasów, białek i kwasów nukleinowych;
• jest niezbędny do powstawania i wzrostu komórek dziecka;
• wpływa na prawidłowy rozwój układu krwiotwórczego i nerwowego dziecka.

Mimo, że kwas foliowy może być dostarczany z pożywieniem np. z warzywami liściastymi (sałata, szpinak, kapusta), roślinami strączkowymi, pomidorami, burakami, orzechami, słonecznikiem, ziarnami zbóż, drożdżami, mięsem (wątroba) i jajami, to w czasie ciąży potrzebna jest dodatkowa podaż tej witaminy bowiem niedobór kwasu foliowego w czasie ciąży może prowadzić do:

• zaburzeń syntezy DNA i podziałów komórkowych;
• rozwoju anemii megaloblastycznej;
• poronień;
• wad wrodzonych – w szczególności wad cewy nerwowej;
• niskiej masy urodzeniowej.

Dlatego też tak bardzo ważna jest podaż kwasu foliowego przed i w czasie ciąży – bo odpowiednie jego ilości zapewniają prawidłowy wzrost i rozwój dziecka.

Jakie są aktualne rekomendacje dotyczące suplementacji kwasu foliowego w ciąży?

W najnowszych rekomendacjach dotyczących suplementacji w czasie ciąży, polscy eksperci PTGiP rekomendują:

• przyjmowanie kwasu foliowego w dawce 0,4mg/dobę przez wszystkie kobiety w okresie rozrodczym;
• przyjmowanie kwasu foliowego w dawce 0,4-0,8 mg/dobę w I trymestrze ciąży (do 12 t.c.) przez kobiety bez dodatkowych czynników ryzyka;
• przyjmowanie kwasu foliowego w dawce 0,6-0,8 mg/dobę w II i III trymestrze ciąży (po 12 t.c.) przez kobiety bez dodatkowych czynników ryzyka.

Jeżeli w historii kobiety w wywiadzie występuje ryzyko występowania wad cewy nerwowej u dziecka, to wówczas PTGiP rekomenduje przyjmowanie 4 mg/dobę kwasu foliowego przez co najmniej 4 tygodnie przed planowanym zajściem w ciążę i do 12 tygodnia ciąży.

Dodatkowo PTGiP wskazuje grupy kobiet tzw. podwyższonego ryzyka. Do tej grupy eksperci zaliczają kobiety:

• z cukrzycą typu I lub II przed ciążą;
• stosujące leki: przeciwpadaczkowe, metotreksat, cholestyraminę, metforminę, sulfadiazynę;
• stosujące używki;
• z niewydolnością wątroby lub nerek;
• z BMI 30 i wyższym;
• po operacjach bariatrycznych;
• z chorobami przewodu pokarmowego (Ch. Lesniewskiego-Crohna, celiakia, colitis ulcerosa).

Takim kobietom PTGiP rekomenduje przyjmowanie folianów (kwas foliowy i/lub aktywne foliany) w dawce 0,8 mg/dobę co najmniej 3 miesiące przed planowanym zajściem w ciążę, przez całą ciążę i w okresie laktacji.

Dlaczego warto suplementować witaminę D w ciąży?

W polskim społeczeństwie występują niedobory witaminy D. Dotyczy to również kobiet w czasie ciąży. A warto pamiętać, że odpowiedni poziom witaminy D w czasie ciąży jest niezwykle ważny dla jej przebiegu i rozwoju dziecka. Witamina D wpływa bowiem na gospodarkę wapniowo-fosforanową organizmu i tym samym na mineralizację kości. Dodatkowo odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie układu mięśniowego, nerwowego, immunologicznego i endokrynnego. Dostępne informacje naukowe wskazują, że niedobór witaminy D w czasie ciąży:

• może oddziaływać niekorzystnie na wzrost płodu;
• może zwiększać ryzyko wystąpienia cukrzycy ciążowej, stanu przedrzucawkowego, niskiej masy urodzeniowej dziecka;
• może prowadzić do opóźnionego rozwoju dziecka;
• może prowadzić do wystąpienia krzywicy i astmy u dziecka.

Witamina D w ciąży – jakie są aktualne rekomendacje dotyczące suplementacji?

W najnowszych rekomendacjach dotyczących suplementacji w czasie ciąży, polscy eksperci PTGiP rekomendują:

• oznaczanie stężenia witaminy D we krwi oraz dostosowywanie dawki suplementowanej witaminy do oznaczonego stężenia;
• przyjmowanie 1500-2000IU wit. D/dobę przez całą ciążę i okres laktacji u kobiet bez niedoborów wit. D i o prawidłowym BMI;
• przyjmowanie do 4000 IU wit. D/dobę u kobiet z BMI>30.

Dlaczego warto suplementować jod w ciąży?

Zgodnie z rekomendacjami PTGiP w ciąży należy suplementować jod, bowiem w czasie ciąży zwiększa się zapotrzebowanie organizmu na ten pierwiastek. Jest on bowiem głównym składnikiem hormonów tarczycy, które uczestniczą w dojrzewaniu układu nerwowego, sercowo-naczyniowego i pokarmowego. Dodatkowo warunkują utrzymanie prawidłowej gospodarki wodno-elektrolitowej i prawidłowy rozwój płciowy. Niedobór jodu w czasie ciąży może:

powodować niedoczynność tarczycy zarówno u kobiety jak i u dziecka;

• utrudniać donoszenie ciąży – niedobór jodu może prowadzić do zwiększonego ryzyka poronień i porodów przedwczesnych;
• powodować zaburzenia okołoporodowe;
• przyczyniać się do zaburzeń mielinizacji włókien nerwowych, uszkodzenia OUN;
• zwiększać ryzyko wystąpienia wad rozwojowych, upośledzenia umysłowego, niedosłuchu i głuchoty u dziecka.

Jakie są aktualne rekomendacje dotyczące suplementacji jodu w ciąży?

W najnowszych rekomendacjach dotyczących suplementacji w czasie ciąży, polscy eksperci PTGiP rekomendują:

• przyjmowanie jodu w dawce 150-200 mg/dobę przez wszystkie kobiety w ciąży u których nie stwierdzono chorób tarczycy.

U kobiet ze stwierdzonymi chorobami tarczycy, eksperci rekomendują suplementacje jodu tylko pod opieką lekarza i pod kontrolą stężenia hormonów tarczycy i przeciwciał przeciwtarczycowych.

Dlaczego warto suplementować DHA w ciąży?

W czasie ciąży konieczne jest dostarczanie organizmowi matki długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (LC-PUFA). Spośród nich największe znaczenie ma kwas dokozaheksaenowy (DHA). Kwas dokozaheksaenowy (DHA):

• jest składnikiem strukturalnym tkanki nerwowej;
• wpływa na prawidłowy rozwój układu nerwowego dziecka, narządu wzroku oraz na rozwój psychosomatyczny.

Niedobór DHA w ciąży może zwiększać ryzyko:

• porodu przedwczesnego;
• stanu przedrzucawkowego;
• niskiej masy urodzeniowej dzieci.

Jakie są aktualne rekomendacje dotyczące suplementacji DHA w ciąży?

W najnowszych rekomendacjach dotyczących suplementacji w czasie ciąży, polscy eksperci PTGiP rekomendują:

• spożycie w czasie ciąży odpowiednich ilości tłustych ryb morskich i algi - ponieważ są to główne źródła DHA w diecie;
• suplementację co najmniej 200 mg DHA/dobę w czasie ciąży;
• zwiększenie ilości przyjmowanego DHA w zależności od spożycia ryb – jeżeli przyszła mam spożywa zbyt mało ryb konieczne przyjmowanie większych dawek DHA;
• stosowanie 1000 mg DHA/dobę w przypadku ryzyka porodu przedwczesnego.

Dlaczego warto suplementować żelazo w ciąży?

W czasie ciąży zwiększa się zapotrzebowanie organizmu przyszłej mamy na żelazo. Żelazo jest niezwykle ważne dla organizmu kobiety i rozwijającego się dziecka, ponieważ niedobór żelaza w czasie ciąży może prowadzić do:

• rozwoju niedokrwistości syderopenicznej;
• hipotrofii płodu;
• porodu przedwczesnego;
• zaburzeń czynności skurczowej macicy w czasie porodu.

Jakie są aktualne rekomendacje dotyczące suplementacji żelaza w ciąży?

W dotychczasowych wytycznych rekomendowano przyjmowanie żelaza w II i III trymestrze ciąży w dawce 27-30 mg/dobę. W przypadku wystąpienia niedoborów zalecano zwiększenie dawki żelaza i włączenie tzw. dawek leczniczych. Obecnie zmieniono te rekomendacje! W najnowszych rekomendacjach dotyczących suplementacji w czasie ciąży, polscy eksperci PTGiP rekomendują:

• wykonywanie badań morfologicznych i oznaczanie stężenia ferrytyny u każdej kobiety w czasie ciąży począwszy od pierwszej wizyty położniczej;
• przyjmowanie preparatów żelaza przed 16 t.c. tylko w przypadku stwierdzonej niedokrwistości z niedoboru żelaza – czyli wtedy kiedy stężenie hemoglobiny spada i wynosi mniej niż 11g/dl i wtedy kiedy stężenie ferrytyny jest obniżone;
• suplementację żelaza w dawce do 30 mg/dobę. – po 16 t.c. tylko wtedy kiedy następuje spadek stężenia ferrytyny poniżej 60 mg/l.

Co istotne, w przypadku prawidłowych wyników badań PTGiP nie rekomenduje suplementacji żelaza w czasie ciąży.

Podsumowując, okres ciąży jest niezwykle ważny dla organizmu mamy i rozwijającego się dziecka. Warto w tym okresie odpowiednio się odżywiać i dostarczać organizmowi odpowiednich ilości określonych składników. Niestety, czasem dieta nie wystarcza i konieczna jest suplementacja. Ale nie wszystkiego, tylko tego, co rekomenduje lekarz oraz eksperci PTGiP – czyli kwasu foliowego/folianów, witaminy D, jodu, kasu DHA oraz żelaza w odpowiednio dobranych dawkach.

Bibliografia:

Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych, 07.2020